Lúa Descolorida: Golijov
In 1999 kreeg de Argentijnse componist Osvaldo Golijov (1960) de opdracht om een nieuw werk te schrijven gebaseerd op het passieverhaal. Aanleiding was de 250ste verjaardag van de dood van Johann Sebastian Bach (1685-1750). Golijov, die van Joodse afkomst is, baseerde het libretto op het evangelie van Marcus (“de enige zonder een antisemitische bijklank”). In zijn La Pasión según San Marcos vind je invloeden terug uit de Latijns-Amerikaanse volksmuziek, Afro-Cubaanse ritmes, flamenco, en traditionele klassieke muziek. De première van La Pasión según San Marcos vond plaats op 5 september 2000 in Stuttgart en kon op veel bijval rekenen.
Een aria steekt er wat mij betreft bovenuit: Lúa Descolorida. Osvaldo Golijov schreef de originele versie van dit prachtige lied al in 1999 voor de sopraan Dawn Upshaw en hij recupereerde dit lied als aria voor zijn passieverhaal.
(nvpv: Een live-versie door Dawn Upshaw en Gilbert Kalish (piano) vind je terug op YouTube).
De grote verloochening
Lúa Descolorida vertolkt de gemoedstoestand van Petrus na diens drievoudige verloochening van Jezus. (‘Ik ken de man niet over wie jullie het hebben.’ - Marcus: 14:71). De keuze van Golijov om Lúa Descolorida te plaatsen als Petrus weeklacht is een meesterlijke zet. Het melancolische van het gedicht (zie hieronder), de muziek – die doet denken aan Couperins Leçons de Ténèbres – en de stem van Dawn Upshaw zijn perfecte vertolkers voor het ontredderde gevoel van Petrus.
De aria komt in Golijovs passieverhaal dus op dezelfde plaats als de sublieme aria van Bach in zijn Erbarme dich, mein Gott in zijn Mattheuspassie. Hier in de schitterende versie van Julia Hamari:
Het grote verdriet
Beide virtuoze aria’s klinken als een diepe zucht. Ze creëren een gevoel van nabijheid, van intimiteit in het verklanken van het onmetelijke verdriet, de smart en pijn dat Petrus overvalt na zijn gruwelijk falen. Er is wel een verschil tussen beide aria’s:
In Golijov's versie wil Petrus het liefst van al wegvluchten en wegkruipen in een klein hoekje van het heelal, “naar daar waar ze mij nooit zullen herinneren”. (zie hieronder)
In Bach’s versie loopt Petrus niet weg maar vraagt hij voor zijn falen om vergiffenis aan God.
Beide aria’s hebben op mij een haast betoverende werking. Uiteraard omdat het zo'n prachtige muziek is. Maar er is meer. “Bij alle droefenis lijkt er een bevrijdende werking vanuit te gaan’’, schreef de dichter/filosoof Jabik Veenbaas in het Filosofie Magazine over de aria van Bach. Dat gaat ook op voor Lúa Descolorida. Beide aria’s hebben iets troostends en sereens. We houden van de aria’s omdat ze ons door hun bijzondere kwaliteiten in staat stellen “om de tragiek van ons bestaan, ons menselijk tekort, te delen met anderen en zo gemakkelijker te aanvaarden.” We voelen het lijden, het falen van Petrus, omdat we ons eigen falen herkennen en in ons eigen falen dat van andere mensen. Onze ontroering is dus “meer dan alleen iets volstrekt toevalligs en persoonlijks. Want die is tevens een oordeel. In dat oordeel schuilt de vooronderstelling dat de muziek ook alle andere mensen tot in het diepst van hun ziel raakt.”
Lúa Descolorida: Rosalía de Castro
Als libretto voor de aria van Petrus’ tranen gebruikt Golijov het prachtig gedicht van Rosalía de Castro (1837-1885), Lúa descolorida dat verscheen in haar dichtbundel ‘Follas Novas’ uit 1880. Ze schreef dit in galego, de taal die ze spreken in Galicië, de Spaanse autonome gemeenschap, gelegen ten noorden van Portugal. Als je ooit Santiago di Compostella bezocht, dan was je in Galicië. (nvpv: de Castro schreef zowel in het galego als in het Spaans.)
De Galicische taal – die veel weg heeft van het Portugees– heeft een eigen feestdag: 17 mei. Dit is Día de las Letras Gallegas. Men koos voor 17 mei (nvpv: vandaag dus) omdat in 1863 op die dag de eerste uitgave van haar ‘Cantares Gallegos’ van Rosalía de Castro werd gepubliceerd. Deze bundel wordt gezien als de start van de Rexuridimento, een culturele en literaire beweging die in de 19de eeuw de Galicische taal en cultuur nieuw leven inblies. De Spaanse dichter en toneelschrijver Federico García Lorca (1898–1936) was een grote liefhebber van haar werk.
Lúa descolorida is een prachtig voorbeeld van haar melancholische poëzie, waarmee ze reflecteert over het leven, de wereld, de natuur en het levenslot. Hieronder vind je de oorspronkelijke tekst en een ambitieloze vertaling van mijn hand.
Lúa descolorida
Como cor de ouro pálido
Maan, kleurloos
als de kleur van bleek goud
Vesme i eu non quixera
Me vises de tan alto
Je ziet me hier al ik had liever gewild dat je
me niet ziet van daarboven
Ó espaso que recorres
Lévame, caladiña, nun teu raio
Naar de ruimte die je doorkruist
Neem me, stilletjes, mee op jouw straal
Astro das almas orfas
Lúa descolorida
Ster van verweesde zielen
Maan, kleurloos:
Eu ben sei que n'alumas
Tristeza cal a miña
Ik weet het - je verlicht geen
treurnis zo treurig als de mijne
Vai contalo ó teu dono
E dille que me leve adonde habita
Ga en vertel het tegen je meester
en vraag hem dat mij meeneemt naar zijn woonst.
Mais non lle contes nada
Descolorida lúa
Maar zeg hem niets,
kleurloze maan,
Pois nin neste nin noutros
Mundos teréis fertuna
Want noch in deze, noch in andere werelden
zul je geluk vinden
Se sabe onde a morte
Ten a morada escura
Als hij weet waar de dood
haar donkere verblijfplaats heeft
Dille que corpo e alma xuntamente
Me leve adonde non recorden nunca
Nin no mundo en que estóu nin nas alturas
Vraag hem om mijn lichaam en ziel samen
te voeren naar daar waar ze mij nooit zullen herinneren,
Noch in de wereld waar ik nu ben, noch in die daarboven
Nog even dit
Er bestaan amper Nederlandse vertalingen van gedichten van Rosalía de Castro. Er is eentje opgenomen in de bundel De dichter is een kleine God: De 150 mooiste gedichten uit het Spaans. Voor een ruimere kennismaking met de dichteres moet je naar galego of naar de Spaanse of Engelse taal.
In 2019 kreeg de ster HD 149143 in het equatoriale sterrenbeeld Slangendrager de officieel erkende naam Rosalíadecastro. (Wikipedia).
