Mijn
Inspiratie

Film

Mijn liefde voor de film resulteert in een veel te lange filmlijst. Daarom vermeld ik hier enkel een beperkt aantal regisseurs. Ik zal regelmatig bijdragen brengen over 'film'.

Andrei Tarkovsky (1932-1986)

Met zijn zeven meesterwerken staat deze cineast bij mij op eenzame hoogte. Zijn film Andrej Roebljov begeleidt me sinds mijn 17de. Waarom leven en sterven we? Waarom creëren we?

Hans Achterhuis (1942)

Een filosoof die in de wereld staat. Duidelijke standpunten, helder en leesbaar verwoord. Drie opmerkelijke boeken: Het rijk van de schaarste (1988), Met alle geweld (2008) en De utopie van de vrije markt (2010).

Adres Onbekend (1938)

"Wir haben es nicht gewusst". Vóór WOII. Kathrine Taylor (1903-1996) schreef dit boekje al in 1938. Zij doorzag het. De vérstrekkende gevolgen van de nazi-ideologie worden treffend en aangrijpend weergegeven in een reeks brieven tussen twee vrienden, eentje in USA en eentje in Duitsland. – Wat zou ik hebben gezien?

Pedro Almodovar (1949)

De stijlvolle films van deze Spaanse filmregisseur zijn een voor een pareltjes. Onze voorkeur vandaag: Todo Sobre di Madre (1999), Habla con ella (2002) en Volver (2006).

Anarchisme

Voor mij is zelfbestuur het overkoepelend maatschappelijke bestuursprincipe. Alleen de ontmoeting tussen autonome individuen. Geen leider, geen overheid. Dat streven is ook de basis van het personalisme en van de sociale driegeleding. Voor mij zijn deze drie bewegingen met elkaar verbonden.

De Andere film (1969-1976)

Ere aan Eric de Kuyper (1947). Met dit programma bracht hij de experimentele film in de Vlaamse huiskamer. Poëtisch, non-narratief. Ik verstond er niks van, maar vond het ongemeen boeiend.

Michelangelo Antonioni (1912-2007)

Welke Italiaanse filmregisseur vermeld ik: Fellini, Visconti, Antonioni, de Sica, Passolini, Taviani,…? Ik kies voor Antonioni omwille van L'avventure (1960) en vooral Professione: reporter (1975).

Hannah Arendt (1906-1975)

Een van de meest inspirerende politieke denkers. Ook nu nog. Zorgde voor heel wat discussiebrandstof tijdens onze studies Pol&Soc. Herontdekt via het boekje van Dirk De Schutter. (zie foto).

The Art of the Impossible (1997)

Vaclav Havel (1936-2011), de Tjechische toneelschrijver, dissident en president, houdt een pleidooi tegen het opportunisme in de politiek en voor de mens: "A politician must become a person again, someone who trusts not only a scientific representation and analysis of the world, but also the world itself...not only the summary reports he receives each morning, but also his own instincts."

Audre Lorde (1934-1992)

‘Zwart, lesbisch, moeder, strijder, dichter’. Ik ken haar vooral van van twee bundels essays: Sister Outsider (1984) en The Master's Tools Will Never Dismantle the Master's House (2018). Ze omschrijft hoe diverse vormen van repressie (zwart, moslim, vrouw,…) elkaar versterken.

Johann Sebastian Bach (1685 – 1750)

Voor Bach en zijn muziek is er altijd plaats aan onze tafel.

The Band (1968-1976 en 1983-1999)

Hun 2de plaat (The Band – 1969) sloeg bij ons jonge muzikanten in als een bom. Zo'n muziek wilden we ook maken. En ze zongen over de Amerikaanse burgeroorlog, de opkomst van de vakbond,… Die plaat en Northern Lights - Southern Cross (1975) zijn de twee besten. En Levon Helm (2de van links) is mijn favoriete drummer.

Barok - architectuur (1600 - 1750)

Als ik aan barok dacht, zag ik meestal rococco. En dat is spijtig en fout. Barok is zo veel meer, of eerder: veel minder: het is het dynamisch sculpteren van ruimte (tijd) door architecturale elementen en contrast. Zoals San Carlo alle Quattro Fontane (Rome) van Borromini (1599-1667) of Palazzo Carignano en de Paleiskapel (foto) (Turijn) van Guarino Guarini (1624–1683).

John Berger (1926-2016)

In zijn invloedrijke BBC-reeks 'Ways of seeing' (Anders zien – 1972 – dvd, boek & youtube) bevraagt Berger onze manier van kijken naar kunst. De context is belangrijker dan het werk. Ook aanbevolen: ’About looking’ (1980) en ’Waarom wij naar dieren kijken’ (2012)?

De val van de Berlijnse Muur (1989)

Iets kan lang sluimeren en plots in de wereld staan. Als een ondergrondse rivier die plots te voorschijn komt. Of als een vulkaan die zonder veel waarschuwing uitbarst. Dingen kunnen wijzigen, sneller dan je denkt. Een samenleving kan ineens klaar zijn voor een idee. Zoals voor de val van de Berlijnse muur.

Leonard Bernstein (1918-1990)

Componist, dirigent en pianist. Mijn eerste kennismaking kwam met zijn 53 ’muzikale televisielessen’ voor kinderen (Young People’s Concerts - 1958–72). Ik weet niet hoeveel lessen de BRT heeft uitgezonden. Ik vond het alleszins heerlijk.

Joseph Beuys (1921-1986)

”Ieder mens is een kunstenaar”. Dat wil niet zeggen we allemaal beeldend kunstenaar zijn, maar wel dat we allemaal het creatieve vermogen hebben om vorm te geven aan het eigen leven. Hij roept ieder van ons op om dat te doen. Beuys was grote voortrekker van de groene beweging en van de directe democratie.

William Blake (1757-1827)

Dichter, schilder, etser, en een van de grote Engelse kunstenaars. Zijn werk is radicaal, rebels,… en blijft tot mijn verbeelding spreken.

De bot (1977)

In dit boek van Gunter Grass (1927-2015) zie je de rasechte verteller. Negen maanden, negen levens, … Van het stenen tijdperk naar het nu. Sprookjesachtige vertellingen, gedichten, eten, … En ondertussen de verhouding man/vrouw uit de doeken doen. Il faut le faire. PS. Mijn exemplaar was een geschenk van een vriendin. Vandaar de gepersonaliseerde kaft (zie foto).

François Bourgeon (1945)

Striptekenaar die een aantal klassiekers heeft gemaakt: Kinderen van de wind (1980-1984 & 2009), De gezellen van de Schemering (1983-1990) en Cyclus van Cyann (1993-2015). Zijn tekeningen (zeker de eerste boeken) doen nu wat gedateerd aan, maar hij blijft een uitstekend scenarist en ’beeldverteller’.

Georges Brassens (1921-1981)

Deze Franse zanger heeft alles wat ik graag hoor bij de Franse chansons. Mijn favoriet: ”Chanson pour l'auvergnat”.

Robert Bresson (1901-1999)

Franse regisseur van films die mij enorm hebben aangesproken als adolescent: Un condamné à mort s'est échappé (1956), Pickpocket (1959), Au hasard Balthazar (1966) en Mouchette (1967). Minimalistisch, symbolisch,… Ze behouden hun kracht.

Andreas Burnier (1931-2002)

Pseudoniem voor Ronnie Dessaur. Schrijfster, essayiste, hoogleraar criminologie en radicale feministe. Haar eigenzinnige standpunten rond ethiek, feminisme, … schudden me als jongeman van 25-30 jaar deftig door elkaar.

David Byrne (1952)

De plaat Remain in Light (1980) van 'zijn' groep Talking Heads was een fundamentele plaat voor mij. My Life In The Bush Of Ghosts (1981) die hij samen met Brian Eno maakte, was nog een grotere bom: muziek waarbij samples, found footage de hoofdrol spelen. Het resultaat ”broeierig, donker en angstaanjagend” en ”woest fascinerend” (OOR).

Albert Camus (1913-1960)

Deze existentialist (maar we mogen dat niet zeggen van hem) benadrukt het absurde van ons bestaan. (De mythe van Sisyfus – 1942). Maar toch, ondanks dat absurde, verzet de mens zich tegen onrecht, tegen nihilisme,…door anderen te helpen, onrechtvaardige politieke systemen omver te gooien, enzovoort. (De mens in opstand - 1951; De pest – 1947).

Cezanne (1839-1906)

Cezanne zocht naar een nieuwe weg voor de schilderkunst. Was de bruggenbouwer naar het kubisme. Voelde zichzelf Mozes die het beloofde land niet bereikt. Ik kan blijven kijken naar zijn meer dan 20 schilderijen over de Mont Sainte Victoire.

Noam Chomsky (1928)

Heb Chomsky leren kennen via zijn taalwetenschappen. Daarna pas als politiek activist. Ik voel me verwant met zijn pragmatisch anarchisme. Elke hiërarchie –staatkundig, economisch,…– moet voortdurend in vraag worden gesteld. Dat is een taak voor de intellectuelen, die te veel nalaten dat te doen.

Cinemaximiliaan (2015)

Gawan Fagard en Gwendolyn Lootens begonnen met dagelijkse filmvertoningen in het Maximiliaan Park (Brussel) voor migranten (trans-, im-, …). Groeide snel uit tot een pop-up-cinemazaal voor ontmoetingen en culturele uitwisseling met een uitgebreid netwerk van vrijwilligers. ”Samen brengen ze licht naar de dag en de nacht.” Respect.

The City of Man. Declaration on World Democracy (1940)

Tijdens de Europese jaren van totalitarisme traden sommigen op als spreekbuis voor een anti-totalitaire wereld, met respect voor vrijheid, mensenrechten en democratie: Borch, Borgese, Salvemini, Mann, Mumford,… en schreven samen deze 'declaration'. Ik heb deze declaratie leren kennen via het boekje 'The City of Man' van Ester Saletta uit 2015.

Het dagelijks bestaan (1954-...)

Het dagelijks bestaan heeft uiteraard een onmetelijke invloed. Zeker het werk, waar ik vele uren, dagen, jaren heb doorgebracht. Als ik dan samen met anderen mee vorm kan geven aan deze werkomgeving is dat een enorme inspiratie. Vandaar 'Cypres'. Met dank aan allen met wie ik samen een stuk weg ben gegaan.

Jean-Pierre (1951) en Luc (1954) Dardenne

Belgische filmregisseurs die cinema maken zoals ik het gaarne heb: sociale films die me raken, verontrusten, … Sterk geïnspireerd door Levinas. Verzoening vormt meestal een onderdeel. Minder cynisch dan de Britse activistische regisseur Kenneth Loach.

Jurgen De Bruyn

Stichtte in 1996 het muziekensemble Zefiro Torna. Hun opdracht is ’reframing early music’: het muzikale erfgoed uit middeleeuwen tot barok tot leven brengen voor een breed publiek. Jurgen is een uitstekende muzikant en de aimabele, zacht sturende man achter dit alles. Boeiend om passie en talent gecombineerd te zien met praktisch realisme.

Eugeen De Jonghe (1922-1996)

De belangrijkste prof uit mijn studententijd (samen met De Wachter). Een bewijs dat je geen uitstekend didacticus moet zijn, om toch interessant les te geven. Kende zijn vak (filosofie) als geen ander. Via hem alle belangrijkste sociale en politieke theorieën leren kennen, o.a. het keuzevak marxisme op zaterdagochtend (er was weinig volk). Was assessor van mijn thesis.

Een deken van sneeuw (2003)

Een graphic novel van bijna 600 pagina's, getekend door de toen quasi onbekende Craig Thompson (1975). Een autobiografisch coming-of-age verhaal, een prille liefdesgeschiedenis in een christelijk gezin in Wisconsin. Schitterend verteld. Heb ik vele malen ten geschenke gegeven.

Delayed gratification

Dit prachtige Brits tijdschrift (print uiteraard) verschijnt elk kwartaal, en altijd drie maanden te laat. Bekijkt het nieuws als het stof is gaan liggen. Het eerste Slow Journalism-tijdschrift. Diepgaande, onafhankelijke journalistiek. Een absolute aanrader.

Wilfried De Wachter (1938)

Wilfried De Wachter bedreef politicologie op een zo wetenschappelijk mogelijke manier, niet als een opeenstapeling van opinies. Zijn boeken zijn verplichte literatuur voor wie interesse heeft in de (Belgische) politiek. Hij was voor mij de prof die mij het meeste heeft geïnspireerd. Tijdens de studiejaren en ook daarna.

Directe democratie (idee)

Als je uitgaat van de soevereiniteit van het individu, van zelfbestuur, hoe geef je dat dan vorm in je samenleving? Hoe kan je de burgers meer zeggenschap geven in politiek en samenleving? Directe democratie is daar een weg voor. Voorlopig niet ter vervanging maar naast representatieve democratie.

Directe Democratie (boek)

Het basiswerk (2007) over directe democratie in de Nederlandse taal. Het waarom en het waartoe van een echte burgerdemocratie. Voordelen, uitdagingen en tegenargumenten. Met voorbeelden uit de hele wereld. Jos Verhulst was medeauteur.

Donau. Biografie van een rivier (1997)

Schitterend boek van Claudio Magris (1939). Een reisverhaal doorheen Midden-Europa. Geliefd, misschien omdat het er niet meer is. Oost en West, christendom en Islam,… Zijn essays en verhalen in ’Langs Grenzen’ (2001) heb ik ook graag gelezen.

Carl Th. Dreyer (1889-1986)

Deens regisseur. La Passion de Jeanne d'Arc (1928) behoort bij mijn 10 beste (te zien op YouTube). Gertrud (1964) en Ordet (1955) zijn niet te missen. Uiteraard doen ze 'oud' aan, maar cinematografisch zijn ze pareltjes.

Marcel Duchamp (1887 - 1968)

Zijn ’Nu descendant un escalier no 2’ (1912) was mijn toegang tot de moderne kunst. De visualisatie van tijd vond en vind ik intrigerend. Dat Duchamp ook een schaakgrootmeester was, vermeld ik gaarne met bewondering.

Easy (1973, 76, 83 & 86)

Ella Fitzgerald (1917-1996) en Joe Pass (1929-94) raden me aan om het 'easy' te doen. Waarom ook niet? Joe Pass is fenomenaal en Ella is ”at her best and most original in her later years”, schrijft Hershorn. He's right.

Eeuwige Schoonheid (1950)

E.H. Gombrich (1909-2001) geeft een perfecte inleiding op de kunstgeschiedenis. Ik weet het: het is te westers en te 'rechtlijnig', maar het blijft een uitermate boeiende en leesbare krachttoer.

Einsteins's Masterwork (2016)

Quantumfysica, relativiteitstheorie,… Pffff. Daarom dit boekje. John Gribbin (1946) legt op een heldere manier uit wat er zo fantastisch is aan de prestaties van Einstein. Wil je Einstein wat begrijpen, begin dan hier.

De stichters van Europa (1957)

Bewonderenswaardig en leerrijk hoe ‘de vijanden’, zo snel na WOII, bijeen komen om een verdrag te sluiten over samenwerking. Deze ‘founding fathers’ waaronder Monet, Schumann, Adenauer, Spaak en Alcide de Gasperi, hadden moed en visie om te doen wat er moest gebeuren.

De terugkeer van Europa (2016)

In dit boek (Nexus n°70) verzamelt Rob Riemen (1962) klassieke toespraken van onder meer Victor Hugo, Robert Musil en Joseph Roth en nieuwe essays van o.a. Timothy Garton Ash en Philipp Blom. Prachtige teksten die een voor een tot nadenken zetten over de plaats en de opdracht van Europa.

Paul Feyerabend (1924-1994)

‘Hoe fundamenteel of noodzakelijk een regel ook is voor de wetenschap, er zijn altijd omstandigheden waarin het beter is om die regel niet te gebruiken, zelfs het tegenovergestelde te doen.’ Anything goes. (Against method, 1974). Hij trok dit radicaal door in zijn humanisme. Hij maakte een diepe indruk op mij.

Richard Feynman (1918-1988)

Ik ben een grote wetenschapsfan, maar versta er weinig van. Maar dan is er Richard Feynman: een groot natuurkundige, een schitterend verteller/uitlegger en een bongospeler. Meer moet dat niet zijn om me binnen te trekken in de wereld van de wetenschap.

Filmmagie

Gans mijn leven heb ik het maandelijkse magazine Filmmagie (het vroegere Film&Televisie) verslonden: het enige, echte onafhankelijke Vlaamse filmtijdschrift. Gestopt in het klotejaar 2020 wegens stopzetting subsidies in 2013. Het is van de pot gerukt. En een groot gemis. “Onherstelbare schade”.

Han Fortmann (1912-1970)

’Wat is er met de mens gebeurd’ (1971) en ’Oosterse renaissance’ (1970). Twee kleine boekjes van die me uit de comfortzone plaatsten van het eigen dorp. Heb ik vele malen ten geschenke gegeven. Zou ik ze nu durven/kunnen herlezen?

Aretha Franklin

Queen of soul. “Queen zijn gaat niet alleen om zingen, en diva zijn gaat niet alleen om zingen", zei Franklin ooit. “Het heeft veel te maken met uw dienstverlening aan mensen. En ook uw sociale bijdragen aan uw gemeenschap.”

Het geschilderde woord & Van bauhaus tot ons huis (1982)

In deze twee gebundelde essays geeft Tom Wolfe (1930-2018) zijn visie op de moderne (schilder)kunst en de architectuur. Ironisch, vlijmscherp. Grappig op de koop toe. Zeker dat over de schilderkunst. (Schilderijen zijn alleen maar illustraties bij de tekst – lees ’concept’.) Een absolute aanrader om je eigen positie tegenover hedendaagse kunst scherper te stellen.

Steve Gadd

Een van de meest invloedrijke drummers ooit. Ik hou enorm van zijn stijl omdat hij het drummen ook als een percussionist benader en hij kent ‘Stick Control’ van buiten :-). De drumsolo's op AJA (Steely Dan – 1977) zijn baanbrekend.

Gebakken Lucht (2009)

Waarom gaat het slecht met de journalistiek en de media? Lees er dit boek van Nick Davies (1953) op na. En als je dan toch bezig zijt: lees ook Dispatches (Verslagen – 1978) van Michael Herr (1940-2016). Dit laatste gaat over de oorlog in Vietnam, maar ook over verslaggeving. Beide boeken zijn ontmaskerend.

Frank Gehry (1929)

‘Bauhaus, in jouw naam zijn vele stadsgezichten naar de knoppen geholpen‘. Daarom hou ik van deze architect. Altijd verrassend, organisch en mijn eigen 'renaissance-geest' tot op de grens van het dragelijke uitdagend. Is het een gimmick? ’Neen ik ben een architect. […] Ik creëer een sculpturaal object, een ruimtelijke container, een ruimte met licht en lucht.’

Het Geuzenboek (1979)

Louis Paul Boon (1912-1979) moest er zeker bij. In dit postuum verschenen boek over de strijd van de geuzen tegen het Spaanse gezag in de Zuidelijke Nederlanden toont hij zich van de beste kant: een rasechte verteller die de kant van de zwakken kiest, tegen de macht.

Giovanna Garzoni (1600-1670)

Schilderde botanische onderwerpen op een schitterende manier. Haar werk doet zeer modern aan vanwege de haast wetenschappelijke exactheid en de diepte. Was een van de eerste vrouwen die stillevens schilderde. Was in haar tijd een ster.

Kurt Gödel (1906-1978)

Gödel (rechts), goede vriend van Einstein, maakte een einde aan de zoektocht naar een verzameling axioma’s die voor de hele wiskunde zouden volstaan. Hij bewees dat er altijd een stelling over de natuurlijke getallen bestaat, die niet bewezen kan worden. (onvolledigheidsstelling)

Marc Grammens (1933-2017)

“De goede journalist is niet links of rechts, maar bovenal, de goede journalist is dwars.” Grammens startte het links-flamingantische weekblad ’De Nieuwe’ (1964), het gedegen ’Tijdschrift voor Diplomatie’ (1974) en het eigenzinnige eenmanstijdschrift ’Journaal’ (1988). Hij was de grote voorvechter van kwaliteitsjournalistiek en vrije meningsuiting.

Guantanamo

Elke generatie heeft zijn spiegels. Guantanamo Bay is er een van onze generatie. Een regelrechte schande. Een aanfluiting van het internationaal recht. Nog altijd 40 gevangenen (van de 800). Sommigen zonder beschuldiging (een vermoeden van schuld is voldoende); anderen vrijgesproken, maar nog steeds gedetineerd. Het zal je broer of zoon maar zijn. Waar was ik? Waar ben ik? (PS: Ik had ook Palestina kunnen kiezen)

Guitars (1975)

De Belgische jazzgitarist Philip Catherine (1942) bracht met ’Guitars’ een hele nieuwe wereld bij me binnen. Deed vele deuren open. Het blijft na al die jaren een van mijn lievelingsplaten.

Gullivers Reizen (1726)

Dit boek van Jonathan Swift (1667-1745) was onmiddellijk een groot succes. In 4 verhalen drijft Swift de spot met de samenleving, de moraal, de wetenschap, … Hoogst vermakkelijk.

De heilige drievuldigheid (1411)

Het meesterwerk van de iconenschilder Andrej Roebljov (±1360-70 - ±1430). Het icoon is complex in symboliek en compositie. Het origineel bevindt zich nu in Moskou, in de Tretyakovgalerij. Vaut le voyage.

Hiatus Kaiyote (2011)

Deze Australische groep noemt zichzelf ”Multi-Dimensional, Polyrhythmic Gangster Shit”. Schitterende muziek met Perrin Moss, een van meest creatieve drummers die ik ken, en Nai Palm, een fenomenale zangeres/gitariste. (Dank Korneel voor het album)

Horace Silver (1928-2014)

De composities van Silver zijn altijd catchy en harmonieus. Hij heeft een zeer melodieuze 'linkerhand'. Onze favoriet: Señor Blues.

Vladimir Horowitz (1903-1989)

Er zijn vele pianisten die ik bewonder. Argerich, Gould,… Maar dank aan Horowitz die mij als jonge man zovele klassiekers heeft leren kennen. Uren ben ik gekluisterd geweest aan ’Horowitz at Home’ (1989). Zeker ’Ständchen’ van Schubert/Listz. Die prachtige klank van de Steinway (1:39) en de 'derde stem' die erbij komt (3:10). Subliem.

I am not your negro (2017)

Dan toch een film. Maar ook een boek. :-) Regisseur Raoul Peck baseert het op een onvoltooid manuscript van schrijver en burgerrechtenactivist James Baldwin (1924-1987). ”Why is it necessary to have a nigger, in the first place. […] I am not a nigger. I am a man. But you think I am a nigger, so you need it. You have to find out why.” Weergaloze cinema/boek.

Ilias & Odyssee

De verovering van Troje (Ilias) en de zwerftochten van Odysseus (Odyssee) blijven oervertellingen en schitterende avonturenromans geschreven door Homerus (800 AD-750 AD). Ik las de vertaling van Schwartz (1884–1973).

Indian Summer (1983)

Pratt en Manara zijn twee van mijn favoriete stripauteurs. Hebben ze samen toch geen stripalbums gemaakt zeker? ’Phyllis’ en ’Pilgrim Black’. Werden gebundeld in ’Indian Summer’. Scenario is niet te complex (Pratt), vaag gebaseerd op The Scarlet Letter, en schitterend getekend (Manara). Grappig, sensueel (erotisch, dus gecensureerd… in Italië), intrigerend,…

Indische bol-vocalisaties

Een 'bol' is een lettergreep gebruikt in Indische muziek om een ritmisch patroon te maken en te onthouden. Gesproken klanken imiteren de op de tabla gespeelde klanken. Luister naar de improvisatie van Ghosh (foto) en Bose, de tablaspelers van Anoushka Shankar. Pure magie. Ik probeer al een hele tijd om dit te vertalen op drum. Een woord: zottekesspel.

Interne keuken (2010)

Het wekelijks Radio1-programma waarbij Koen Fillet en Sven van Speybroeck twee uur lang live vier gasten interviewen die "hebben nagedacht over het leven en de wereld en praten met hen over wetenschap, geschiedenis en samenleving." Altijd boeiend.

Peter Jacquemyn (1963)

Inspiratie kan je altijd de hand reiken. Zo bijvoorbeeld de ontmoeting met deze muzikant-beeldend kunstenaar. Werkt zeer lichamelijk en intuïtief. Verenigt de techniek van kettingzaag, tekenpen, stem en contrabass met de spontaniteit van een uitvoerend kunstenaar. Blijft altijd herkenbaar PJ.

Jeanne d'Arc au bûcher (1935) in de Munt (2019)

Honneger's prachtstuk kende ik van de versie met Marion Cotillard als Jeanne. Castalucci's versie met Audrey Bonnet in de Munt was meesterlijk. Een verjaardagsgeschenk van mijn zus (1957). Een van de meest indringende opera's die ik heb meegemaakt.

Jihad vs McWorld

Het magistrale boek (1995) van Benjamin R. Barber dat helder en grondig uitlegt hoe democratie de buffer kan/moet zijn tussen tribalisme (Jihad: de opgelegde superioriteit van één cultuur, religie, nationaliteit, … ) en globalisme (McWorld: de opgelegde uniforme en geïntegreerde markt). Bestaat ook in een Nederlandstalige versie.

Abbas Kiarostami (1940-2016)

Een audodidactisch cineast-cineast. Altijd veel mededogen en compassie: ’Close-up’ (1990), ’Doorheen de olijfbomen’ (1994), ’De smaak van kersen’ (1997) en ’Copie Comforme’ (2010). Zijn experiment ’24frames’ (2017) vind ik uitermate verrassend en mooi.

Kind of Blue (1959)

Moet ik nu Miles Daves zetten of ’Kind of Blue’? Ik heb gekozen voor Kind of Blue omdat het een line-up is van muzikanten die elk afzonderlijk op deze lijst kunnen staan: Miles Davis, Cannonball Adderley, John Coltrane, Bill Evans, Wynton Kelly, Paul Chambers en Jimmy Cobb.

King Krimson

‘In the Court of the Crimson Kid’ (1969): virtuoze muzikanten in een mengeling van jazz, rock, strakke compositie en improvisatie. De mooie titelsong, het etherische Moonchild, het machtige 21st Century Schizoid Man … In de jeugdclub Nijdrop was dit een topper, en al zeker in de tot bar omgebouwde 'kelder'. Nu nog voel je het baanbrekende van deze plaat.

Klara. Blijf verwonderd. (2000)

De zender bij ons thuis, als we thuis zijn. We zijn dus vooral weekendluisteraars. ’De liefhebber’, ’Walden’, ’Late night lab’, ’Take 6’, ‘Berg en dal’, ’Late Night Jazz',… En ’Espresso’ voor de ochtenden. En we missen Jan Hautekiet & Patrick Riguelle (la vie est Riguelle). Klara is ook Vlaanderen's beste bron voor boeiende podcasts.

Kneph (2011)

Ik hou van deze vzw/kunstatelier, waar de kunstenaars uit het reguliere kunstcircuit kunstenaars ontmoeten die daarbuiten staan. Ze gaan in actief gesprek met de kwetsbaren. En wie is niet kwetsbaar? Niet therapeutisch, wel van mens-tot-mens. Worden wie je bent.

Kosmopolitisme

”Een wereld is er al. Vooralsnog ontbreekt het wereldburgerschap.”, schrijft Ralf Bodelier in 2012. Ik wil een romanticus zijn die –tegen beter weten in?– gelooft in 'het zijn voorbij de grens': open, tolerant, ontvankelijk, gastvrij, nieuwsgierig, … Ik zal Kant's ’Over de eeuwige vrede’ (1795) en 'Kosmopolitisme' (2005) van Kwame Appiah eens lezen.

Kroniek van de vorm (1997)

Magistraal naslagwerk van Herman Lampaert (1931), een van de vaders van de Belgisch grafisch vormgeving. Het boek plaatst toonaangevende uitingen uit 2000 jaar visuele expressie in West-Europa naast elkaar op een tijdtafel. Zou ik graag vertalen naar het web.

Krzysztof Kieślowski (1941-1996)

Grote Poolse filmregisseur. Onze favorieten: de 10 films van ’Dekaloog’ (1988): de tien geboden toegepast op mistroostige appartementsblokken, lees: de samenleving. De 3 films van ’Trois Couleurs’ (1993-1994): zijn verwarrende en ironische kijk op de idealen van de Franse revolutie.

Landschap

Mij boeit de verhouding tussen 'cultuur' en 'natuur'. Zeker bij een landschap, waar de natuur dominant is. Wat is het landschap? ‘Heeft het de structuur en de afstandelijkheid van een beeld?’ (Verschaffel) Twee inspirerende boeken: ’Filosofie van het landschap’ (1970) van Ton Lemaire en ’Landschap en herinnering’ (2007) van Simon Schama.

's Lands Glorie (1949-1961)

Geschiedenis is altijd heden. Deze 6-delige geschiedenis van België (Historia) blijft boeiend om te lezen en te bekijken. De Belgische canon bij uitstek. De schitterende tekeningen zijn grotendeels van Huens.

Dirk Lauwaert (1944-2013)

Dirk: grote beeldenliefhebber en -kenner, scherp van geest, elegant, genereus in het delen van gedachten, aandacht vragend voor het detail, essayist, docent, …. Heeft ook een prachtig tekst geschreven over zijn aftakelingsproces. Ik ben jarenlang dankbaar voorzitter geweest van Efemera, Dirk's vzw.

Kenneth Loach (1936)

Van bij het begin werd ik geraakt door de films van Ken Loach. ’Kes’ (1969 – foto) zette me op zijn weg. En ik ben blijven meewandelen, met zijn up en downs. ’Riff-raff’ (1991), ’Land and Freedom’ (1995), ’The Wind That Shakes the Barley’ (2006).

Richard Long (1945)

Het iconische kunstwerk ’A Line Made by Walking’ (1967] –zijn voetstappen in het gras– was de start van een boeiende ’carrière’ van deze ’wandelende kunstenaar’. Ik zou gaarne in zijn voetsporen lopen van Carnac naar Cern (2008), van prehistorie naar de toekomst, van megalitisch naar subatomair.

Low Symphony (1993)

Jaren was ’Glassworks’ (1982) mijn favoriete Glass-werk. Dat wijzigde toen ’”Low” Symphony’ (1993) verscheen. De plaat was gebaseerd op ’Low’ (1977) van David Bowie (1947-2016) en Brian Eno (1948). Het was een verrassende Glass (1937), veel melodischer, veel 'romantischer'.

Luitenant-Kolonel De Maumort (1941)

Meeslepend boek. Bestaat er zoiets als menselijke vooruitgang? Postuum verschenen (1981?), onaf. Roger Martin Du Gard (1881-1958) op zijn best.

Rosa Luxemburg (1871-1919)

Grote voorvechtster van een radicale democratie en van het revolutionaire socialisme. Tijdens haar donkere gevangenschap, enkele dagen voor ze werd vermoord, schreef ze dat we ’vastberaden, helder en monter’ in het leven moeten staan.

M.

De uitzondering op de ‘geen-familie-regel’. Al jaren zijn we, langs berg en dal, elkaars stuttende ‘compagnonne / compagnon de route’. Aanstekelijk hoe ze spontaan en voorzichtig bestaat ‘als zorg’ (‘Sorge’). En als ik iets vasthoudend en gefocust tot stand breng, dan zit zij meestal mee in mijn achterhoofd: ik noem dat ‘een martineke doen’.

Mahler (1860 – 1911)

‘Die Zeit für meine Musik wird noch kommen.’ Voor mij is dat alleszins zo. De meest filmische componist die ik ken. Brugt vroeger met nu. ”Symphony No. 5” (dat langzame stuk!) en "Ich Bin Der Welt Abhanden Gekommen" door Prégardien en Gees. Dat laatste live op mijn begrafenis door Reinoud van Mechelen.

Patrick Marchal (1956)

De eeuwige kunstenaar. Schilder, fotograaf, kok, leraar, kosmopoliet, levensgenieter, … We hebben veel samengewerkt. Onlosmakelijk verbonden met mijn landschap.

José Alberto Marchi

Deze Argentijnse schilder lijkt traditioneel werk te maken maar is een hedendaags conceptueel kunstenaar. Thema's in zijn werk zijn kleur, licht, … Hij exposeerde bij Cypres en liet een diepe indruk na. ”Eerst komt altijd de mystiek, dan de esthetiek en dan pas, als laatste, de wetenschap.”

Zjores en Roy Medvedev

Ik heb mijn thesis gemaakt over de Sovjetdissidenten. Hun moed heeft me altijd geboeid. En er waren krakken bij: zoals de tweelingsbroers Roy (links, 1925) en Zjores (1925-2018), gerenommeerde historicus en biochemicus. Ze hebben een enorm œuvre bijeengeschreven, samen (Wie is er gek?) en alleen. Het boek van Roy over het stalinisme, ‘Laat de geschiedenis oordelen’, blijft een absolute aanrader.

Jonas Mekas (1922-2019)

Weemoedige Litouwer, schrijver, dichter, cineast. Verhuisde naar NY en werd ’de grootvader van de Amerikaanse avant-garde cinema’. Zijn film ’Reminiscences of a Journey to Lithuania’(1972) doorbrak alle filmconventies die ik kende.

Mellon Collie and the Infinite Sadness (1995)

The Smashing Pumpkins’ meesterwerk. Twee platen (Day en Night), twee keer raak.

De mens en zijn symbolen (1966)

Carl Gustav Jung schreef dit bijzondere boek, zijn laatste, voor mensen zoals ik, leek in de psychologie. Hij belicht zijn basisideeën over onder meer collectieve onbewuste, dromen, mythes, symbolen en archetypen. De kennis van de symbolische taal, de oertaal van deze wereld, verdwijnt zoals de kennis van ambachten verdwijnt. Dit vertroebelt de interactie tussen mensen. Zoiets :-) Aanbevelenswaardig.

Mildheid

Op mijn grafsteen mogen de woorden staan 'Wees mild'. Klinkt sullig, ik weet het, maar toch: ”We are just bumbling forward into the unknown.” Mildheid is een goede wind om op te zeilen. Mildheid geeft perspectief. Mild voor anderen, mild voor jezelf. Koningen en koninginnen gedragen zich per definitie mild tegenover elkaar.

Joni Mitchell (1943)

Ingewikkelde composities met schitterende melodieën en prachtige teksten vol melancholie. Ongrijpbaar, met een enorme verscheidenheid. ’Blue’ (1971) en ’The Hissing of the summer lawns’ (1975).

Montaigne Essays (1580)

Hij schreef 'een eerlijk boek', met zichzelf als 'enige materiaal'. In een 100-tal essays probeert Montaigne zichzelf te ontcijferen. De mens als subject. Zijn zoektocht maakt hem kosmopolitisch en tolerant. Iets wat we nu meer dan ooit nodig hebben.

Giorgio Morandi (1890-1964)

Zeer veel interessante kunstenaars, wetenschappers, … zijn geboren einde 19de eeuw. Zoals Morandi. We hebben zijn studio (Bologna) bezocht. Langs de wanden stond een 'vazentheek': planken vol met potten, vazen, glazen,… de modellen voor zijn zachte, innige, zorgvuldig voorbereide meesterwerken. De verstilling ten top.

Toni Morrison (1931-2019)

Een auteur van schitterende boeken: ’Liefde’ (2003), ’Beminde’ (1987) en het non-fictie werk ’De herkomst van Anderen’ (2017). Haar andere werken staan op mijn pensioenslijstje.

Marc Moulin (1942-2008)

Jazz, electro, franse pop, fusion… hij deed het allemaal. Iik wil hem hier eren omwille van ’Cap de Nuit’ (in het bed met de transistorradio) en ’KingKong’, twee radioprogramma's die hij in de jaren 60-70 maakte. en ook voor Placebo's ’Ball of Eyes’ (1971), de plaat die een hele nieuwe wereld opende.

Material matters

Thomas Rau en Sabine Oberhuber tekenen een nieuw economisch model. Het leert ons anders te kijken naar productie, distributie en consumptie. Het spreekt enorm tot de verbeelding. Met prachtige voorbeelden. Een fundamenteel boek dat ik al dikwijls heb geschonken.

Muziek

Van alle kunsten is muziek diegene die mij het meeste instant kan raken. En dat kan muziek van de hele wereld zijn: fado, de shakuhachi-fluit, de sardeense polyfonie, dhrupadmuziek uit Indië, fanfare, Marain Marais, pop, klassiek, … Vul zelf maar aan.

De mythe van de moederliefde (1980)

Een eye-opener, dit boek van Elisabeth Badinter (1944), sociologe, filosofe. Ze toonde aan dat moederliefde het resultaat is van de beschavingsgeschiedenis. Moeder aan de haard is een kwakkel. Riep mij op om vader te zijn. Of beter: om samen met de moeder van de kinderen ’ouders’ te zijn.

National Gallery London (1824)

De geschiedenis van de Westerse kunst (1250-1900), meesterwerk na meesterwerk. Samen met de RA, en de Tate een vaste plek als we naar London gaan. Veronese, Titiaan, Bellini, Turner, Van Eyck, Piero della Francesca, Rembrandt, Ingres, … Niet te missen

Isaac Newton (1643-1727)

De grootste wetenschapper aller tijden wordt gezegd. Zijn ’Principia’ bestaat niet in het Nederlands. Iemand geroepen? Mij boeit Newton (tekening William Blake) omdat hij, in het geheim, bezig was met alchemie. Dus de beide werelden. De economist John M. Keynes en Newtonkenner: "Newton was niet de eerste vertegenwoordiger van het tijdperk van de rede; hij was de laatste van de magiërs."

Nexus Instituut (1991)

Bestudeert het Europese cultuurgoed in zijn kunstzinnige, levensbeschouwelijke en filosofische, politieke en economische samenhang en brengt zowat het belangrijkste tijdschrift uit in het Nederlandse taalgebied.

Nicolaas

Begin jaren ‘90 richtten wij met een aantal vrienden een vereniging op die het ‘kunstenaarsgebaar’ als noodzakelijke voorwaarde zag voor een gezonde samenleving. Ludo De Schutter, Christine Gruwez, Werner Govaerts, Bert Lambrechts, Jos Verhulst, Hans Annoot … blijven een belangrijke bijdrage leveren in mijn leven.

Luigi Nono (1924-1990)

Avant-garde muziek. Ik leerde hem kennen via Cesare Pavese. Als revolutionair bleef hij weg van de normale concertgenres. Was politiek actief, trok naar de fabrieken met zijn muziek,… Zijn ’Promoteo’ (1984/85) was een aardverschuiving.

NPR Music Tiny Desk Concert (2008)

Er is enorm veel muzikaal talent, en er zijn nu kanalen om die te ontdekken. Zoals deze korte liveconcertjes (±15 minuten) aan de balie van radiostation All Songs Conscribed in Washington, D.C. De TedTalks van de muziek, maar dan zonder de talks. Check de link.

De omhelzing (2011)

'La condition humaine' in een flinterdun boekje van schrijver David Grosmann en tekenaar Michal Rovner. Over de betekenis van 'verbinden'. Om te koesteren en cadeau te geven. Aan iedereen.

Het oneindige verhaal (1982)

Ik had ook andere kinderboeken kunnen opsommen: ’Pjotr’ van Terlouw bijvoorbeeld. Maar ik koos voor Michael Ende's boek omdat het een prachtige ode is aan de verbeelding. En omdat het mij terug brengt naar de kindertijd van mijn kinderen.

Onzekerheidsrelatie (1927)

Ooit heb ik een t-shirt gehad met deze formule op: de onzekerheidsrelatie van Heisenberg (1901–1976). We kunnen nooit tegelijkertijd exact de plaats én de snelheid van een quantumdeeltje bepalen. Dit was een schokkend iets voor de exacte natuurwetenschappen. Dat blijft toch boeiend!

Oostakkerse gedichten (1953)

Ik ben geen grote fan van de romans van Hugo Claus. Maar zijn Oostakkerse gedichten vind ik een absolute aanrader.

De open samenleving en haar vijanden (1945)

Een schitterende, dikke 'kletter' van wetenschapsfilosoof en ’kritisch rationalist’ Karl Popper (1902 – 1994), geschreven tijdens WOII. Dit boek is niet makkelijk. Hij doet een politiek-filosofische analyse van Plato, Hegel en Marx, als scheppers van totalitaire poltieke ideologieën en dus als tegenstanders van een open, democratische samenleving en haar idealen.

Battus Opperlandse taal & letterkunde (1981)

Inventarisatie en handboek van de speelse mogelijkheden van taal losgekoppeld van haar inhoud. Uit de inleiding: ”Opperlands is Nederlands met vakantie. […] Opperlandse woorden en Opperlandse zinnen zien er op het eerste gezicht net zo uit als Nederlandse woorden en Nederlandse zinnen. Maar Opperlands is dan ook bedoeld voor het tweede gezicht.”

Opstand van de massamens (1933)

Dit boek van José Ortega y Gasset was een revelatie. Hij ziet aan de ene kant de bevrijding van de overmacht van kerk en staat, van feodaliteit en aristocratie. Aan de andere kant de opkomst van de mens zonder geestelijke dimensie. Hij waarschuwt voor totalitarisme, zelfvoldaanheid,… en roept op tot een verenigd Europa.

On the Origin of Species (1859)

Ode aan Charles Darwin! Zijn boek over de evolutietheorie en zijn onderzoek naar de rol van natuurlijke selectie is en blijft indrukwekkend en aanbevelenswaardig. Lees het boek als de neerslag van een zoektocht.

Orlando: een biografie

”Te lang voor een grap, te frivool voor een serieus boek”, zo noemde Virginia Woolf zelf haar boek. Een prachtige, wonderbaarlijke vertelling over veranderingen, tijd, sexe,… . De eerste grote roman die ik las.

Elinor Ostrom (1933-2012)

De grote denker en pionier rond commons & commoning. Ik hou van deze pragmatische politieke economiste en nobelprijswinnaar die democratische controle verkiest boven het beheer van bovenaf en boven loutere privatisering. Haar werken zijn nog niet vertaald. Volledig ten onrechte. ‘Governing The Commons’ (1990) is haar basiswerk

Over de methode (1637)

Kleine parel van Descartes (1596 – 1650). Toegankelijke tekst die nog steeds hedendaags klinkt. Hoe vind je in de veelheid van ideeën en theorieën de juiste? Descartes pleit voor het gebruik van het eigen gezond verstand. Zoek de waarheid niet bij autoriteiten, maar bij jezelf, door grondige studie (rationalistische denkmethode). Je leest het zo uit. Aanbevolen.

Oum Kalthoum (1904-1975)

Als student op zoek naar 'Arabische muziek' in de platenwinkels aan het Zuidstation, gaf een winkelier mij een gouden tip: de Egyptische Oum Kalthoum. De nachtegaal van de Nijl. Op haar begrafenis waren 4 miljoen aanwezigen. Haar kist werd al 'crowdsurfend' naar de begraafplaats gevoerd. Onder de link zit mijn favoriet nummer van haar: Enta Oumry.

Palladio (1508-80)

”Architectuur behelst de kunst om een woning voor de mens te scheppen als basis voor nut en plezier.” Palladio gaat nauwgezet en wiskundig te werk. Architectuur als gematerialiseerde muziek. Hij was de Vanderperren (1948) van zijn tijd. :-)

Parzival (±1205)

Dit boek van Wolfram von Eschenbach (1170-1220) is, volgens kenners, een hoogtepunt van hoofse dichtkunst. In zestien avonturen volgen we Parzival en zijn alter ego, Gawan. Voor Wolfram was religiositeit het antwoord op de vraag naar de weg van de mens in deze wereld.

Cesare Pavese (1908-1950)

Deze Italiaanse dichter/schrijver is voortdurend en tevergeefs op zoek naar het verloren paradijs van zijn jeugd. Zelfs in vertaling behouden de gedichten hun schoonheid en spanningsveld tussen proza en poëzie (poesia-racconto). ”Sarà dolce tacere. Sei la terra e la vigna.”

Personalisme

De menselijke persoon, de waardigheid van de menselijke persoon, staat centraal. Niet het individu en zijn eigenbelang, maar de mensen in verbondenheid met elkaar. Het is een oproep tot handelen. Kierkegaard, Berdjajev, Dondeyne, Levinas, Maritain, ….

Peterson Vogelgids (1954)

Dit handige naslagwerk en ikzelf zijn even oud. Dit boek was jaren het standaardwerk voor alle vogelliefhebbers. Blijft de moeite. Telkens als ik mijn boekje zie, verschijnt er een glimlach op mijn gelaat.

Philippe Petit (1949) & Man on wire (2008)

Wie wil er nu tussen de twintowers lopen over een touw? Koorddanser Philippe Petit's voerde in 1974 een gewaagde en illegale, high-wire routine uit tussen de twee torens. Sommigen beschouwen het als "de artistieke misdaad van de eeuw". De documentaire, Man on Wire, (2008) is grandioos; Dikwijls als geschenk gegeven.

Pico della Mirandola (1463 – 1494)

Alhoewel mysticus, een van de vaders van het humanisme. Zijn traktaak ”Oratie over de menselijke waardigheid” (1493) blijft verbazen. Pico stelde dat God tijdens de Schepping had bepaald dat de Mens de vrijheid kreeg om ‘zichzelf te bepalen’. De mens moet die vrijheid gebruiken om het hoogste te bereiken.

Picturalisme (±1895)

De picturalisten wilden fotografie als kunstvorm naast schilder- en beeldhouwkunst brengen. Ze onderzochten alle kunstzinnige aspecten van fotografie: papier, materialen, donkere kamer, …. met licht als verbindende factor. Enkele namen: Stieglitz, Steichen, Demachy, Käsebier, … In België: Marissiaux (foto), Misonne, Lemaître…

Pierro della Francesca (1412-1492)

Schilder en wiskundige uit de vroegrenaissance. Zocht naar de geometrie van de schepping. Het bezoeken van zijn geboortestad, San Sepulcro, staat op mijn verlanglijstje.

Polyfonie

Deze renaissancemuziek behoort tot mijn lievelingsmuziek: Josquin Des Prez, Johannes Ockeghem, Orlando Lassus, … Meerstemmige partituren voor 12, 16, 24 en zelfs 40 stemmen met schitterende harmonieën. ’Utopia Triumphans’ van het Huelgas Ensemble (foto) is een uitstekende starter.

Powers Of Ten (1972)

Deze documentaire uit 1977 (eerste versie in 1968) toont ons op een aanschouwelijke manier de verhoudingen van dingen in de kosmos en in de microkosmos. Of hoe micro veel weg heeft van de kosmos. Het is een realisatie van de designers Ray en Charles Eames.

Proudhon (1809-1865)

Ik ga uit van het zelfbestuur als overkoepelend bestuursprincipe. Vandaar mijn sympathie voor het anarchisme. Ni maître, ni dieu. Ik vermeld Proudhon omdat hij het woord anarchisme heeft geïntroduceerd. Ik had evenzeer Bakoenin of Kropotkin kunnen vernoemen.

Het idee van rechtvaardigheid (2013)

Amartya Sen's meesterwerk. Hoe meer vrijheid, hoe meer rechtvaardigheid. Welke mogelijkheden (capabilities) heb je om, door een weloverwogen keuze, te doen en te zijn wat je wil doen en zijn. Ik had hier ook Martha Nussbaum kunnen vermelden

Rembrandt van Rijn (1606 – 1669)

De staalmeesters van Rembrandt is een weergaloos schilderij (Rijksmuseum A'dam). Zijn Poolse Ruiter vergeet je nooit meer (Frick, NY). En zijn zelfportretten (dat uit 1659!) zijn ronduit ontroerend (National Gallery, London).

Revolution n°9 (1968)

Het merendeel van de Beatles is de moeite. Maar ’Revolution Nr.9’ op 'de witte' is een van de meest bevreemdende en onderschatte Beatlescomposities. Ongelofelijk dat dergelijke compositie op een mainstream album kon staan. John Lennon zijn ’musique concrète’. Begeleidde mij 100-den male bij nachtelijke arbeid. REPEAT.

Gerhard Richter (°1932)

Ik ben een grote fan van Richter. De grote overzichtstentoonstelling van Gerard Richter in de Tate Modern (London, 2011) was een schot in de roos.

Amália Rodrigues (1920-99)

De platenkast van 'ons ouders' was volledig anders dan die van 'de kinderen'. Maar er waren enkele pareltjes bij die dan toch meegaan: Louis Armstrong bijvoorbeeld en deze Amália. De koningin van de fado. En als kind voel je de echtheid van wat ze zingt. Zonder dat je er iets van verstaat.

Hans Rosling (1948–2017)

Statistiek saai? Dan heb je Hans Rosling nog niet gezien. Data dansen onder zijn ’muziek’. Feiten feiten, feiten. Al zijn videos zijn de moeite. Ook zijn boek ’Feitenkennis’ (2018) is een absolute aanrader.

Bertrand Russel (1872-1970)

Filosoof, wiskundige, humanist, pacifist, activist,… in zijn tijd een morele autoriteit. Grote verdediger van tolerantie en vrije meningsuiting. Noemde zich dan eens een socialist, dan een liberaal,… I know the feeling. Russell zei in ’The Will to Doubt’ (1907) dat we moeten beseffen dat alle menselijke kennis moet gezien worden als hoogstens de beste gok.

De Russische Bibliotheek (1953)

Hulde is op zijn plaats. Door Charles B. Timmer en Karel van het Reve en uitgeverij van Oorschot ben ik in aanraking gekomen met de prachtige Russische literatuur. Dostojevski, Tolstoj, Tsjechov, Gogol (Dode zielen!) en later ook Anna Achmatova (en via haar Osip Mandelstam). Meer dan 50 delen waarvan de meesten nog leverbaar. Hoe schitterend is dat!

Een schitterend ongeluk (1993)

Wim Kayzer (1946) interviewt zes wetenschappers over de mogelijkheden en beperkingen van de (wetenschappelijke) intelligentie: Daniel Dennett, Freeman Dyson, Stephen Jay Gould, Oliver Sacks, Rupert Sheldrake, Stephen Toulmin. Een niet te missen VPRO-reeks (boek, dvd & YouTube).

Eric-Emmanuel Schmitt (1960)

Belgisch-Franse auteur die ontroerende boekjes schrijft over grote thema’s: dood, verlies, godsdienstvrijheid, identiteit,... ’Meneer Ibrahim en de bloemen van de koran’ (2001) en ’Oscar en oma Rozerood’ (2002). Aanraders.

Van de schoonheid en de troost (2000)

Wim Kayser (1946) vraagt in deze VPRO-reeks aan 26 uiteenlopende wetenschappers, kunstenaars, filosofen … wat het leven de moeite waard maakt. De gesprekspartners reflecteren ook op de innige relatie tussen schoonheid en troost. 40 uur absolute aanrader (boek, dvd & YouTube).

Franz Schubert (1797-1828)

Een componist wiens liederen ik dikwijls heb verteld aan de kinderen, terwijl we luisterden naar Herman Prey (1929-1989). Het droevige ’Erlkönig’ (Goethe) was hun favoriet.

Ismail Serageldin (1944)

Egyptenaar en stichtend voorzitter van de de nieuwe Bibliotheek van Alexandrië, geopend in 2002. Werkte bij de Wereldbank rond thema's als duurzame landbouw, armoede in de ontwikkelingslanden,… Ik ken hem vooral voor zijn onvermoeibare en humanistische campagne voor tolerantie en begrip tussen volkeren, religies en naties.

De sociale impuls van de antroposofie (1985)

Een van de meest belangwekkende politieke boeken voor mij. Prof. Dieter Brüll, fiscaal jurist, socioloog en medeoprichter van de Triodosbank, gaat in op de idealen van de driegeleding en de sociale wetmatigheden die er de basis van vormen. Niet makkelijk, wel goed leesbaar.

De socialisten: personen en stelsels (1875-1897)

Magnum opus van Hendrik Quack over de geschiedenis van het socialisme (van de Romeinen tot 1900). Hij probeerde de ideeën over gemeenschapsdenken te introduceren in liberale kringen. Prachtig geschreven, nog altijd zeer leesbaar.

Rebecca Solnit (°1961)

Amerikaanse essayiste schrijft over alle maatschappelijke thema's. Ik heb haar leren kennen via haar feministische essays. Blijft me achtervolgen. :-)

De spektakelmaatchappij (1967)

Het flamboyante meesterwerk van de Franse situationistische Guy Debord (1931-1994). In 221 stellingen maakt Debord korte metten met onze passieve onderwerping aan de beeldconsumptie waarbij we als makke schapen naar het kapitalistische offeraltaar worden gevoerd. ”Pleeg revolutie of pleeg zelfmoord”, roept hij uit.

Susan Sontag (1933-2004)

Essayiste, politiek activiste, … Ik vond boeiend: ’Tegen interpretatie’ (1966), ’Over fotografie’ (1977) en ’Over de pijn van anderen’ (2003). Er is net (2019) een schitterende biografie uit door Benjamin Moser.

Steely Dan (1972–2017)

Het project van Donald Fagen (1948) en Walter Becker (1950-2017). Een mengeling van jazz, rock-'n-roll, funk, rhythm-and-blues, pop en nog wat van alles. ’Preztel Logic’ (1974), ’Aja’ (1977) en ’Gaucho’ (1980) als favorieten. En ’The Nightfly’ (1982), de eerste soloplaat van Donald Fagen.

George Steiner (1929-2020)

Essayist, cultuurfilosoof, schrijver, humanist … Zelf zegt hij: ”Ik ben slechts een lezer met anderen”. Ik lees graag met hem mee. Zijn bundel essays ‘Verval van het woord’ (Language and Silence - 1967) blijven indrukwekkend. Nog aanbevolen: ’De idee Europa’ (2004) en ’De grammatica van de schepping’ (2002).

Rudolf Steiner (1861-1925)

Een van de belangrijkste politieke denkers. Zijn inzichten in de sociale driegeleding als basis voor een gezonde samenleving blijven me inspireren.

Stick Control (1935)

Het beste drummerboek ooit. Ideaal voor het verbeteren van ”controle, snelheid, flexibiliteit, aanraking, ritme, lichtheid, delicatesse, kracht, uithoudingsvermogen, nauwkeurigheid van uitvoering en spiercoördinatie, met extra aandacht voor de ontwikkeling van de zwakke hand.” Ideaal dus om in de wereld te leren staan.

Studio Ghibli (1985)

Japanse filmstudio, voornamelijk anime-films. Spirited Away (2002 – foto) behoort bij mijn top-10 films. Prinses Mononoke (1997) en Mijn buur Totoro (1988). Wordt gestreamd via Netflix.

Baruch Spinoza (1632-1677)

Spinoza's idee dat alles één is, maar met oneindig vele manifestaties, heeft me altijd aangesproken. Hij zag politieke en religieuze vrijheid als basis voor een vreedzame samenleving. Hij betoogde steeds op een wetenschappelijke manier. Werd verguisd en verstoten.

Mimar Sinan (1489-1588)

Als ik aan Istanbul denk, dan denk ik aan de Hagia Sophia, uiteraard, maar ook aan de vele prachtige bouwwerken van Sinan. Michelangelo en Sinan keken naar elkaar.

Sociale driegeleding

Een gezonde maatschappelijke structuur zorgt er voor dat elk van de drie dragende krachten in de samenleving zich volgens de eigen dynamiek kan ontwikkelen en ordenen zonder overschaduwd te worden door de andere: het culturele leven, het rechtsleven en het economisch leven. De ontmoeting met deze principes is fundamenteel geweest voor mij.

Spiral Jetty (1970)

Een spiraalvormige pier van de landart-kunstenaar Robert Smithson (1938-1973) in Great Salt Lake, Utah. Verdween eerst onder water en ligt nu volledig bloot omdat er grote droogte is. Wandelend op Spiral Jetty contempleer je het eigen leven en de prehistorische omgeving die Smithson ervoor koos. Het doet me denken aan het labyrint van Chartres. Een bezoek staat al jaren op mijn verlanglijstje.

De structuur van wetenschappelijke revoluties (1962)

Thomas Kuhn (1922-1996) analyseert de wetenschapsgeschiedenis. Wetenschap evolueert niet geleidelijk maar sprongsgewijs. Leerde me dat wetenschap niet altijd 'juist' is.

Wisława Szymborska (1923-2012)

Een grote dame met een 'klein' œuvre, slechts 400 gedichten. Ik leerde haar in 1996 kennen via de Nobelprijs voor Literatuur. Ik hou van haar eenvoudige taal, zonder omwegen, vol speelse ironie.

Over de waarden van kulturen (1976)

Weinig boeken hebben op mij zo een indruk gemaakt als dit boek over cultuurfilosofie & cultuurrelativisme. Onlangs herlezen. Hij blijft een absolute aanrader om mee de huidige tijden te duiden. Overigens zijn alle werken van Ton Lemaire dat.

Over vrijheid (1859)

Dit boek van John Stuart Mill (1806-1873) verscheen hetzelfde jaar als Darwin's opus. Hij stelt dat het individu soeverein is, in zoverre hij de andere geen schade toebrengt (harm principle). Blijft zeer goed leesbaar.

Quatuor pour la fin du Temps (1941)

Een van de sterkste composities die ik ken is deze van Olivier Messiaen (1908-1992). Op de foto zie je de affiche van de première: in Stalag VIIIA Görlitz.

T.C. Matic (1980-86)

Als er een Belgische groep is die echt een invloed heeft gehad op mijn muzikaal denken dan is het T.C. Matic. En dan nog het meest door duwende, pulserende, nooit aflatende beat van de gitarist Jean-Marie Aerts, de drummer Rudy Cloet en de bassist Ferre Baelen. Putain, putain,…

Nikola Tesla (1856-1943)

Altijd een grote bewondering gehad voor de mysterieuze Nikola Tesla, de grondlegger van het wisselstroom-elektriciteitsnet en de uitvinder van de wisselstroomgenerator. Werkte voor Edison; en voor Westinghouse waarmee hij de 'war of the currents' won. Hij stierf arm, uiteraard. Westinghouse schatrijk, uiteraard. Tesla is nu, spijtig genoeg, een wagenmerk.

De Toverberg (1924)

Bildungsroman van Thomas Mann (1875-1955). De strijd tussen nihilisme en humanisme in een sanatorium in Zwitserland. Staat op mijn lijstje 'Te herlezen tijdens pensioen'. :-)

Fien Troch (1978)

Als er een Belgische regisseur is die mij weet te boeien is het Fien Troch (en haar man/monteur Nico Leunen). Haar films zijn ongemakkelijke, indringende cinema.

François Truffaut (1932-1984)

Deze criticus-auteur-regisseur heeft een œuvre bijeengebracht vol sensualiteit en warmte. Zijn œuvre kent een grote eenheid. Naar het schijnt was hij een echte rotzak die niet van de vrouwen kon blijven. ’Les 400 coups’ (1959), ’La nuit américaine’ (1973) en ’Vivement Dimanche’ (1983) en het boeiend interview met Hitchock (boek & dvd).

William Turner (1775 - 1851)

Dit detail uit ‘Wolken en Water’ (1840) zegt genoeg (Museum de Fundatie, Zwolle). Het toont waarom we Turner zo gaarne hebben. Het werk/detail doet me overigens denken aan sommige werken van Eva Corluy. Ga het werk van Turner eens bekijken in Tate Britain.

Ubuweb.com

Ubuweb werd in 1996 opgericht door de dichter Kenneth Goldsmith als een onuitputtelijke bron voor avant-garde materiaal.

浮世絵

"Prenten van de vlietende wereld" (Ukiyo-e) Hirosige, Hokusai, Utamaro, Eihō,… Eindeloze uren kijkplezier.

Jos Vanderperren (1948)

Deze architect op rust én muzikant heeft schitterende huizen gemaakt. Hij bracht mij het architecturaal belang bij van ruimte en tijd (wiskunde!) en van het ontwerpend onderzoek: “Elk ontwerp is een prototype”. Hij is 'uitgepuurde barok' en een Palladio van onze tijd. :-)

Wannes Van de Velde (1937-2008)

Beste Vlaamse componist/muzikant/dichter/kunstenaar. "Ne muzikalen Don Quichot der lage landen. Op zennen doortocht langs de wegen van de taal". Voortdurend op zoek naar betekenis voor wereld, leven en eigen werk. Roept op tot handelen. De enige bij wie ik het 'aaantwèèrps' zonder morren verdraag. ;-)

Gebroeders Van Eyck (14de-15de eeuw)

Het Lam Gods. Het schilderij roept je om dichterbij te komen om de details te zien. En als je de details ziet dan wil je terug achteruit om het totaal te zien. En zo, heen en weer. Het ’loingprés’ van de mystici in actie. Onweerstaanbaar. Als ic can, ga ik zeker naar de tentoonstelling.

Johan Van Heddegem

Gedurende jaren mijn baas en mentor aan de AV Dienst van de KULeuven. Intelligent, aimabel, grappig,… Leidde me binnen in de wereld van hedendaagse beeldende kunst, theater, jazz … Verdedigt de onlosmakelijke band tussen vrijheid en kunst. (Afbeelding is een schilderij van AMVK)

Lief Van Mileghem

Bracht me (jaren ’70) echt binnen in de wereld van de poëzie: Claus, Herzberg, Van Herreweghe…. Het belang van aandacht. Aandacht voor wat er staat en voor de toen in mijn ogen kleine dingen: de komma, het punt, de ademhaling, de rust, de stilte … Langzaamaan werd ik een wereldburger. En ik bewonderde haar bravoure. Haar naakte lichaam sierde ooit de cover van een tijdschrift ('tLiedboek?), haar hoofd vervangen door dat van Linda Ronstadt (?). Ja, dat vond ik wel echt durven.

Vegetarisch het jaar door

We hebben thuis vier culinaire inspiraties: Ottolenghi, Pascale Naessens, Donna Hay en vooral Anna Jones. We kennen haar als columniste bij The Guardian en door dit wonderlijk kookboek dat groenten in het centrum van de tafel plaatst. Meer dan 250 makkelijk te bereiden gerechten, boordevol smaak. Schitterende foto's, deftige uitleg. Bij het lezen krijg je goesting.

Verenigde Naties

Ondanks al zijn structurele nadelen, blijf ik een grote voorstander van een organisatie die alle landen probeert rond de tafel te krijgen. De VN is het eerste waaraan ik denk bij ’problemen’ in de wereld. Wat kan de VN doen om de situatie te verbeteren?

Jos Verhulst (1949)

Directe democratie, basisinkomen, economie, vrijheid, thuisonderricht, de rol van de overheid, evolutietheorie, … zijn thema's waar Jos een verhelderend inzicht over heeft. Gesprekken met Jos geven altijd een boost. De nederige manier waarop hij naar ’waarheid’ zoekt, vind ik aanstekelijk.

De vertroosting van de filosofie (524)

Boëthius (480-525) was een belangrijk magistraat en auteur in het Romeinse Rijk. Werd ter dood veroordeeld wegens hoogverraad. Schreef in de gevangenis dit mooie en invloedrijke filosofisch werk. Een mengvorm van poëzie en proza. Geen makkelijke lectuur, maar intrigerend, met prachtige passages.

Alexander von Humboldt (1769-1859)

Een van de grote wetenschappers van de 19de eeuw. Hij heeft de bijnaam 'uitvinder van de wereld'. Hij deed ons beseffen wat de natuur betkent voor ons. Zoals Andrea Wulf opmerkt in haar meeslepende biografie van Humboldt, The Invention of Nature, is de ironie dat zijn opvattingen zo vanzelfsprekend zijn geworden dat we de man erachter grotendeels zijn vergeten. “Het voelt alsof de cirkel rond is,” schrijft ze. “Misschien is dit het moment voor ons en voor de milieubeweging om Alexander von Humboldt terug te winnen als onze held.”

Voorlinden (2016)

Een van de mooiste musea in Europa (architectenbureau Kraaijvanger). Met een boeiende collectie moderne en hedendaagse kunst: Ai Weiwei, Louise Bourgeois, Marcel Broodthaers, Tracey Emin, Anselm Kiefer, Yayoi Kusama, Richard Senna, Bridget Riley, Cindy Sherman, … De museumtuin werd aangelegd door Piet Oudolf.

Weather Report

Deze groep uit de jaren 70-80 trok me binnen in de fusion. Twee composities om hun wereld binnen te stappen: Het waanzinnige Nubian Sundance (Mysterious Traveller – 1974) en A Remark You Made (diene synthsolo! Heavy Weather – 1977).

Simone Weil

Deze Frans-Duitse filosofe (1909-1943) was politieke activiste en mystica. ik vind dit een boeiende combinatie. Haar denken over ‘plichten’ en over ‘attention’ en ‘attente’ vind ik cruciaal.

Orson Welles (1915-1985)

Deze monkelende filmregisseur kan niet ontbreken. Uiteraard Citizen Kane (1941), Touch of evil (1958) Chimes at Midnight (1965) en F for Fake (1973). Dat hij meespeelde in Malpertuis (1971/73) van Harry Kümmel, een onderschatte Belgische regisseur, vond ik geweldig.

De wereld van gisteren (1944)

'Zelfs uit de afgrond van de verschrikkingen waarin wij nu halfblind en met een verscheurde en gebroken ziel rondtasten, kijk ik steeds weer op naar de oude sterrenbeelden die schitterden boven mijn kindertijd, en troost ik mij met het geërfde vertrouwen dat deze terugval eens niet meer dan een interval zal lijken in het eeuwig ritme van de vooruitgang.'

De wereld van Sofie

Al meer dan 60 afleveringen trakteert Sofie Lemaire ons dagelijks op een boeiende en empathische manier op ‘De Wereld van Sofie’. Dit radioprogramma geeft antwoorden op vragen die we ons eens zouden kunnen/moeten stellen. Ook als podcast te beluisteren. Absoluut de moeite.

De Witte Roos (2005)

"Wir haben es nicht gewusst". Tijdens WOII. Studenten, waaronder Hans en Sophie Scholl, komen onder de naam Weiße Rose in opstand. Ze verspreiden een zestal pamfletten (1942-42), werden opgepakt en geëxecuteerd. Hun zus vertelt hun aangrijpend verhaal. – Wat zou ik hebben gedaan?

De wijsheid van de vogels (2008)

De mens is onderhevig aan de tijdsgeest. Cultuurgeschiedenis kan je dus aflezen in alles wat de mens doet. Zo ook in de geschiedenis van de ornithologie. Een fascinerend boek, geschreven door Tim Birkhead (1950), gekregen van mijn broer (1952). Een aanrader. En het ontrafelt een deel van het geheim van ’de kip en het ei’.

Stevie Wonder (1950)

Hij heeft meer dan honderd miljoen platen verkocht, won vijfentwintig Grammy Awards en werd in 1989 opgenomen in de Rock and Roll Hall of Fame. Volledig terecht. Meer kan ik niet zeggen. Talking Book (1972), Innervision (1972) en het baanbrekende Songs in the Key of Life (1976).

X-factor

Ik heb het al gezegd. Er is enorm veel talent en vooral, veel wegen om ze te ontdekken. Zo is er: The X-factor, Britain/Belgium/France/… got talent, … Deze programma's (op YouTube) zijn mijn 'guilty pleasures', tot bleitens toe - :-) Bijv. Ella Henderson

Marguerite Yourcenar (1903-1987)

Ik kan echt niet kiezen tussen ’Het hermetisch zwart’ (1968) of ’Hadrianus' Gedenkschriften’ (1951). Dan maar de schrijfster als inspiratie geplaatst.

Youssou N'Dour (1959)

”Many of the underdeveloped countries are beginning to say No!” Muziek als drager van een (politieke) boodschap. Hij brengt mbalax-muziek, een mix van West-Africaanse culture, reggae, jazz, tango,… Aanstekelijk. Ode aan de Afrikaanse muziek: Mori Kante, Fela Kuti, Togo All Stars, Ali Farka Touré, Tabu Ley Rochereau, Toko Telo …

Frank Zappa (1940-1993)

De meest inspirerende componist-arrangeur in de popmuziek, een uitstekende, lyrische gitarist en een sociaal satiricus die onverdroten vocht voor de vrijheid van meningsuiting. "Take the Kama Sutra. How many people died from the Kama Sutra as opposed to the Bible? Who wins?"

Zwijgen is geen optie

Onlineplatform – roepnaam ZIGO – van Anthony Bosschem en Tom Mahy met diepte-interviews over maatschappelijke thema's, weg van de waan van de dag. Ze roepen ons op tot ‘citizenship‘. Het eerste gesprek was in december 2016 met Murielle Scherre. Altijd de moeite.

De puntkomma