BEGIN JAREN 80 MONTEERDE ik in opdracht van Wim Mertens een video-opname van de opera Satyagraha van Philip Glass. Ik werkte toen op de Audiovisuele Dienst van de KULeuven. Deze opdracht was echt iets voor mij. Ik was fan van Gandhi’s geweldloze protesten gebaseerd op ahimsa, en, dus, een radicaal pacifist. Oorlog — en bij uitbreiding alle geweld — is altijd slecht. In de woorden van Benjamin Franklin: “Er bestaat geen goede oorlog en er bestaat geen slechte vrede”.

Enkele weken geleden was ik aan het wandelen met vrienden, en we bespraken de oorlog in Oekraïne. “Ja“, zei iemand, “ik ben een pacifist, maar nu zou ik niet aarzelen om mee te vechten”. Ik begreep hem en beaamde dat. Eigenlijk bekeerde ik me op dat moment tot een relatief pacifisme. Blijkbaar vind ik geweld in bepaalde gevallen toegestaan. Ik was naderhand verrast over de snelheid waarmee ik daarmee instemde. ‘Tot zover mijn radicaal pacifisme’, dacht ik ‘s avonds.

Hoe mooi kan het toeval zijn: de volgende dag las ik een tekst van Werner Govaerts – hoofdredacteur van het Tijdschrift voor antroposofie en zelf licentiaat-vertaler Russisch – over de noodzaak tot radicaal pacifisme, zelfs in het licht van wandaden als de Russische inval in Oekraïne.
Pacifisme is altijd een diep morele, dus persoonlijke keuze en een resultaat van eigen gewetensonderzoek. Govaerts heeft voor zichzelf zijn keuze bepaald.

Met de toestemming van de auteur publiceer ik zijn tekst, net omdat hij me de moeilijke want morele vraag stelt: ‘Wat betekent pacifisme voor jou?’.
Wat is jouw keuze? Wat is mijn keuze?

Rusland-Oekraïne

Door Werner Govaerts

HET IS MET ERG VEEL schroom dat ik mij aan dit onderwerp zet. Mijn plichtsgevoel zegt mij echter dat ik het niet kan maken het er niet over te hebben. Laat mij alvast beginnen met een bekentenis: ik ben pacifist.

Met stijgende ontsteltenis moest ik in januari en februari vaststellen hoe niet alleen in de Oekraïense maar ook in de westerse pers foto’s werden afgedrukt van gepensioneerden, kantoorbedienden enz. die met behulp van een houten imitatie van een machinegeweer geleerd werd om te richten en te doden. Dat werd allemaal als zeer normaal, meer zelfs, als lovenswaardig voorgesteld.

Mijn arme hoofd kan er nog steeds niet bij dat miljoenen Oekraïeners bereid zijn hun leven te geven én vinden dat ook andere Oekraïeners dat moeten doen om te vermijden dat hun land onder Russische voogdij wordt geplaatst. Begrijp mij niet verkeerd: ik geloof voor geen centimeter in het maatschappijmodel van Rusland, noch in dat van de vroegere Sovjet-Unie. En het gewelddadig binnenvallen van een buurland, met dood en vernieling als gevolgen, zal in de geschiedenis niet anders dan als een criminele daad gecatalogeerd worden.

Wanneer ben je het sterkst: als je de wapens opneemt of als je ze niet opneemt?

Er is echter iets in mij dat zegt: je had ook de deuren gewoon kunnen openzetten en de Russen melden dat je je geweldloos zult verzetten, in plaats van tot een gewapende strijd op te roepen, in plaats van te stellen dat je je nooit zult overgeven. Wanneer ben je het sterkst: als je de wapens opneemt of als je ze niet opneemt? Is het in het leven af en toe niet gewoon verstandig om je (fysiek) over te geven, namelijk wanneer je beseft dat je niet tegen de overmacht bent opgewassen, hoe rechtvaardig je eigen zaak ook mag zijn? Of wanneer je beseft dat een strijd – zoals hij nu gevoerd wordt – miljoenen trauma’s zal veroorzaken, wonden die minstens twee generaties lang nodig zullen hebben om enigszins te helen. Is het dat allemaal waard?

Nu de hel eenmaal is losgebarsten, is het veel moeilijker om het geweld weer stop te zetten dan het was om te vermijden dat het zou beginnen. Ik schrijf dit op 9 maart – misschien is er tegen 1 april al een soort van oplossing. Zoals het er nu naar uitziet, ben ik niet optimistisch. De ‘kill Poetin’-actie waartoe sommigen oproepen, zal niet veel aarde aan de dijk zetten: Poetin heeft deze actie heus niet op zijn eentje ondernomen – na hem komen er anderen, die zullen voortzetten wat hij al bezig was. Laten we daarover geen illusies koesteren. Rusland uithongeren dan maar? Vernederen en tot paria van de wereldeconomie maken? Er zijn echter nu al overduidelijke tekenen dat een land als China maar wat graag de Russische energie en andere grondstoffen zal aankopen als het Westen dat niet meer doet. Of dat voor China een verstandige keuze is, kan worden betwist, maar pragmatisch-realistisch is ze alleszins.

En kijk, voor ik het weet zit ik in mijn hoofd strategische overwegingen te maken die compleet maar dan ook compleet voorbijgaan aan wat eigenlijk op de allereerste plaats zou moeten staan, namelijk de bescherming van de fysieke, psychische en geestelijke integriteit van elke individule mens. Ik heb dan ook de grootste bewondering voor al diegenen die nu actief zijn in de opvang van individuele mensen die het geweld ontvlucht zijn. Dat zijn namelijk degenen die nu datgene doen wat er écht toe doet.

Nog even dit

Werner Govaerts, Rusland-Oekraine, in: Antroposofie Vandaag, #208, april-mei-juni 2022, p. 40

Pacifisme kent een breed spectrum: sommige pacifisten geloven dat conflicten altijd vreedzaam moeten worden opgelost; anderen zijn daar meer pragmatisch in. Meer hierover:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Pacifisme
http://www.activepacifist.world/defining-pacifism.html
https://nl.edustanford.com/5795830-pacifism