TIJDENS MIJN STUDIES Politieke Wetenschappen (midden jaren 70) was Hannah Arendt een bron van discussie onder ons, studenten Pol&Soc. Hannah Arendt. We hadden haar gaarne: zij was kind van haar tijd en richtingwijzer voor haar tijd.
Ik herinner me niet meer welke van haar boeken bij voorkeur werden bediscussieerd. Ik vermoed The Origins of Totalitarianism en On revolution. We hebben zeker ‘de banaliteit van het kwaad’ besproken, maar ik kan me niet herinneren het boek Eichmann in Jerusalem te hebben gelezen. Gaandeweg vergat ik haar. Enfin, niet echt vergeten, maar ze zat niet meer in het centrum van mijn overwegingen.
De schok
Tot ik, jaren later, enkele jaren geleden, het werkje ‘Hannah Arendt, Politiek denker’ van Dirk De Schutter en Remi Peeters las. Ze brengen op een zeer bevattelijke manier een introductie op de kernbegrippen van haar politieke denken.
Het weerzien met Hannah Arendt was heftig. Over een ‘pageturner’ gesproken: het herontdekken van haar overpeinzingen over nataliteit, vrijheid, vergeven, Amor Mundi, macht, handelen,… was spannend en ontroerend. Ineens werd duidelijk waarom Hannah Arendt zo’n sterke indruk op mij had gemaakt. Eigenlijk moest ik, lichtjes onthutst, toegeven dat ze eigenlijk nooit is weggeweest. Zonder dat ik het besefte. Veel van de gedachten die ik koester zijn terug te vinden bij haar. Het was allemaal herkenbaar. Hoeveel 'Hannah Arendt' zat er reeds verborgen in Pieter voor ik haar leerde kennen? En hoeveel 'Hannah Arendt' kwam er in de jaren 70 in Pieter?
Hoeveel ‘Hannah Arendt’ zat er reeds verborgen in Pieter voor ik haar leerde kennen? En hoeveel ‘Hannah Arendt’ kwam er in de jaren 70 in Pieter?
Hannah Arendt is actueler dan ooit. Het meeste spreekt ze me aan omdat ze mij oproept om het publieke domein niet te laten verdwijnen, om ‘de politiek’ niet te verlaten. Het publieke domein is immers als de tafel waar we samen aan plaatsnemen: enerzijds bevestigt het een ruimte tussen ons en anderzijds verbindt het ons. Het is de plaats waarop we onze geschillen leggen en eventueel bijleggen.
De Schutter en Peeters benadrukken dat Hannah Arendt helemaal geen moralist is, maar dat ze toch sterk aanstuurt op maatschappelijk engagement, met name ‘de verplichting om ons lidmaatschap van de politieke gemeenschap, ons burgerschap ernstig te nemen en ons aandeel in de zorg voor de wereld niet van ons af te schuiven’. (p. 203). Ze verwacht geen ethische insteek van de politiek, daarvoor is ethiek in de politiek blijkbaar te inwisselbaar, te efemeer. Het is gewoon een “een dun laagje vernis… […] …de ethiek kan de politiek niet behoeden voor misdadige excessen; het is andersom: alleen de politiek kan ethische principes beschermen,[…].” (p. 200). Wie me kent, weet dat ik dit beaam. Wie me niet kent, weet het nu. (zie ook mijn artikel Mensenrechten Deel 1 en Mensenrechten Deel 2).
Elders schreef ik al dat mijn gevoel Yeatsiaans is: “Things fall apart; the centre cannot hold; [...] The best lack all conviction, while the worst are full of passionate intensity.” Hannah Arendt wilde oog in oog staan met ‘the worst’, om het te doorgronden en vooral om het te overstijgen en paden naar verlichting aan te duiden.
Een aanrader! Kom mee aan de tafel. Hannah Arendt kan vele liefdes aan.
Nog even dit
Wil je de politiek denker Hannah Arendt (her)ontdekken? Dan raad ik het zeer leesbare en boeiende boekje van Dirk De Schutter en Remi Peeters aan.
Niet overtuigd door mijn aanbeveling? Lees dan deze recensie door Hans Achterhuis in de Volkskrant.
Dirk de Schutter & Remi Peeters, Hannah Arendt - Politiek denker, Uitgeverij Klement, januari 2015, 204 pagina's - 9789086871452
Te koop bij de barbóék, uiteraard, en bij de betere boekenwinkels.
