Door Wilbert Lambrechts

ADAM ZAGAJEWSKI WAS een dichter van Europees formaat en is dat steeds meer geworden. Hij sloot aan bij de parlandostijl die onder andere W. H. Auden en C. Kavafis introduceerden en die lyriek, beschouwing en vertelling lijkt te willen verenigen in een meestal vrije ongedwongen vorm.

Daarmee vervoegde hij zich bij het fraaie gezelschap van Joseph Brodsky, Czeslav Milosz, Tomas Tranströmer, Lars Gustavson, Seamus Heaney en anderen. Zijn toon is meditatief en in zijn gedichten gaat hij op zoek naar wat je zou kunnen noemen het mystieke detail dat zich uit de aardse werkelijkheid (natuur zowel als cultuur) oplicht. Het ene detail roept het andere op (zonder causaal verband) en in de tussenruimte gebeurt dan waar het om gaat.

een dichter als lot- en tijdgenoot

Zie bijvoorbeeld het heerlijke gedicht: ‘Mystiek voor beginners’. Hij was geen estheet buiten de geschiedenis, maar ook geen dienaar van de geschiedenis (komend uit een communistisch land), eerder iemand die de geschiedenis met mededogen mee ondergaat (bewust van haar immense catastrofes), een dichter als lot- en tijdgenoot dus die misschien een licht werpt, die een onopvallende verrassingstegenaanval inzet en aanzet in de geest. Dat is troost.

Zijn dichterlijke toon overtuigt onmiddellijk en ook de serene manier waarop hij zijn gedichten wist voor te lezen (ik had één maal in Amsterdam het geluk dat mee te maken: het ging slechts om één gedicht). Dit laatste verraste niet als je hem zag. Je wist: Adam is een dichter, met zijn hele wezen, met zijn hele bestaan.
En dat betekent ook: tijdgenoot zijn (in de zin van Christine Gruwez).

In het Nederlands is hij vertaald door de voortreffelijke Gerard Rasch. Een heel mooie kleine bloemlezing met programmatische titel is de klassiek uitgegeven ‘Wat zingt, is wat zwijgt’. Het is een uitgave van het Nexus-Instituut dat regelmatig kosmopolitische lezingen, discussies, optredens van prominente geesten uit de gehele wereld organiseert in Amsterdam. Adam Zagajewski was min of meer de huisdichter van Nexus, maar zijn grootheid rustte op zich en bestond ook al voordien. In zekere zin heeft hij als representant van de (Oost)-Europese, kosmopolitische poëzietraditie een tijd Joseph Brodsky afgelost.


Mystiek voor beginners

De dag was vriendelijk, het licht welgezind.
Die Duitser op het terras van het café
zat met een klein boek op zijn knieën.
Ik kon nog net de titel zien:
‘Mystiek voor beginners’.
En direct begreep ik dat de zwaluwen
die onder schril gefluit in de straten
van Montepulciano patrouilleerden,
en de gedempte gesprekken van bedeesde reizigers
uit Oost-Europa (dat men Midden-Europa noemde),
en de witte reigers die —gisteren, eergisteren?—
als ordezusters in de rijstvelden stonden,
en de schemer die langzaam en systematisch
de contouren van de middeleeuwse huizen wiste,
en de olijfbomen op de lage heuvels,
onderworpen aan winden en branden,
en het hoofd van ‘De onbekende prinses’,
dat ik in het Louvre had gezien en bewonderd,
en de glas-in-loodramen van de kerken
als vlindervleugels met stuifmeel besmeerd,
de kleine nachtegaal die aan de autobaan
haar voordracht oefende,
en onze reizen, alle reizen—
slechts mystiek voor beginners waren,
de inleidende cursus, de voorbereiding
op een examen dat verschoven was
naar een later tijdstip.

Adam Zagajewski

Nog even dit

Nexus Instituut bracht in 1998 een kleinood uit met vierentwintig gedichten van Zagajewski, gekozen en vertaald door Gerard Rasch.
Adam Zagajewski, Wat zingt, is wat zwijgt, Nexus Instituut, 1998, 9789080485716.
Er kwam een tweede editie uit (2004) die nog steeds te koop is via de online-winkel van Nexus.
Het nawoord dat vertaler Gerard Rasch schreef voor deze bundel vind je op de site van de vertaler.

Auteur Wilbert Lambrechts is te volgen op zijn poëtische facebook.