Herman Hesse: ”Terwijl ik de wind tegemoet klim, voert hij de wonderlijkste geuren tot bij mij, de geur van elders, van verte, de geur van waterscheiding en taalgrens, van gebergte en van het zuiden. Het is een wind vol belofte.“ [p. 13]

 

Bij ons thuis liggen altijd een paar exemplaren van hetzelfde boekje klaar om cadeau te doen. Dit is sinds kort het pas verschenen boekje, Wandeling van Hermann Hesse, in een prachtige vertaling van Mark Rummens. 

 

CADEAUTJES. Niet altijd makkelijk kiezen. Daarom hebben we thuis altijd een stapeltje liggen van een boekje dat we zelf graag hebben gelezen. Klaar om geschonken te worden. Door de jaren heen wisselde uiteraard de titel. 
Altijd zijn het kleine, makkelijk leesbare boekjes die toch iets te vertellen hebben. Onder meer deze titels hebben in onze geschenkdoos gezeten:
Oosterse renaissance (1970) van Han Fortmann
De omhelzing (2011) van David Grossman
Adres onbekend (1938) van Kathrine Taylor
De man die bomen plantte (1953) van Jean Giono

Zoek ze maar eens op — het zijn stuk voor stuk kleine juweeltjes. Ze passen in een jaszak, maar blijven lang hangen.

 

Onlangs is er een nieuwe titel aan het rijtje toegevoegd: Wandeling van Hermann Hesse (1877-1932), in een vertaling van Mark Rummens (1955). Dit boekje uit 1920, amper 127 pagina’s, bevat 13 korte reisnotities, 14 aquarellen en 10 gedichten van Hesse die hij maakte tijdens wandelingen in de streek van Ticino. “Onder meer dit boek, Wanderung, duidelijk geschreven met het scherp observerende oog van de schilder, hebben we te danken aan zijn overgang van ‘het Duitse landschap’ naar het zoete zonnige Ticino.”, schrijft Rummens in zijn interessant nawoord [p. 119].


Hesse, die zelf een fervent wandelaar was, gebruikt ogenschijnlijk onbelangrijke zaken zoals een boerderij, een pastorie, bomen, een huis, een brug…, als startpunt om te reflecteren over het leven, over zijn zoektocht naar evenwicht tussen de zwerver en blijver; het nomadisme en de burgerlijkheid. De natuur – en bomen in het bijzonder – fungeren als een gids voor hem. 

Wat zo bijzonder is aan Wandeling: het is eenvoudig geschreven, bijna zintuiglijk, maar bevat intussen al het gewicht van Hesses latere werk. “Een Duitse Wanderung is natuurlijk meer dan een Nederlandse wandeling. Het is geen blokje om met de hond, het is een zwerftocht, waarbij het onderweg zijn belangrijker is dan het doel.” [p. 123] Alle thema’s van zijn latere werk – Siddharta (1922), Steppenwolf (1927) – zitten er al in: spiritualiteit, natuur en individuele vrijheid.

Een prachtig boekje en niet alleen omdat het oorspronkelijke werk zo rijk is, ook vanwege de taal waarin Rummens het heeft overgebracht. Mijn Duits is ontoereikend om de tekst als vertaling te beoordelen, maar de soepelheid waarmee Rummens zich van de taal bedient, maakt dat ik het boekje in een ruk heb uitgelezen. En, het mag gezegd, het boekje werd prachtig uitgegeven door B&L.

Wandeling is geen reisgids, maar een stem die je uitnodigt om je eigen levensritme opnieuw af te stemmen op wat je ziet, hoort, voelt… Kortom, op wie je bent. Misschien geven we het daarom zo graag cadeau.

Dus: als je ons uitnodigt om te komen eten, dan weet je wat we meebrengen: het boekje Wandeling van Hermann Hesse, in vertaling van Rummens. Tenzij je Mark Rummens bent — dan zoeken we samen iets nieuws.

 

Enkele fragmenten

  • “Grenzen zijn als kanonnen, of als generaals: zolang de rede, de menselijkheid en de vrede heersen, is er geen glimp van ze te zien en wordt er om ze gemeesmuild, maar zodra de oorlog en de waanzin losbreken, worden ze plotseling heel belangrijk en alomtegenwoordig. Zeker in oorlogstijden zijn de grenzen voor ons, zwervers, een kwelling en een kerker geworden. Weg ermee!” [p.11]
    — Dit fragment wilde ik plaatsen bij Tegen de tweestaten-oplossing. Het boek heeft zijn eigen artikel gekregen.
     
  • Bij een boerenhof: “Ik wilde graag een dichter zijn, maar tegelijk wilde ik ook de brave burger zijn. […] Ik realiseerde me dat ik een nomade ben en geen boer, een zoeker en geen blijver. […] De weg van de verlossing voert niet naar links en niet naar rechts, hij leidt naar het eigen hart.” [p. 12]
    — "Ach, twee zielen wonen, ach! in mijn borst." (Goethe). Wie kent dit gevoel niet? Deze gespletenheid is een van de grote thema’s van Hesse, overigens een bewonderaar van Goethe. In Steppenwolf geeft Hesse zelf een ironische variatie: “Er waren nicht zwei, sondern Hunderte von Seelen in ihm.”. Voor Hesse is de moderne tijd veel erger geworden, gefragmenteerder, dan de tijd van Faust.
     
  • Bij de bergpas: “Boven op de pas houd ik halt. Aan de twee kanten van de pas verdwijnt de weg in de diepte, naar de twee kanten stroomt water; wat zich hierboven vlak bij elkaar bevindt, vindt zijn weg naar twee verschillende werelden. […] Maar uiteindelijk komen alle wateren van de wereld weer samen […] Dat besef maakt dit voor mij tot een heilig uur, want ook voor ons, zwervers, leidt elk pad uiteindelijk naar huis.” [p. 19]
    — Dit schrijft hij bij het overschrijden van de grens tussen het noorden (orde, verstand, burgerlijkheid) en het zuiden (gevoel, sensualiteit, vrijheid).
     
  • Over bomen: “Het verlangen om door de wereld te zwerven doet me pijn. Als ik ‘s avonds bomen hoor ruisen in de wind, schrijnt dat in mijn hart en wil ik op reis vertrekken. Als ik dan rustig en lang luister, dan onthult dat verlangen om te zwerven zijn ware kern en betekenis. Het leek misschien of je wilde weglopen voor het lijden. Maar dat is het niet. Je Wanderlust is in feite een verlangen naar thuis, naar de herinnering aan de moeder, naar nieuwe parabels voor het leven. Je reislust leidt je naar huis.” [p. 61]
    — Dit doet me denken aan de film Nostalghia van Tarkovsky. Beide protagonisten maken van wandelen een spirituele daad — een manier om het innerlijk conflict te verkennen tussen twee werelden (Noord-Zuid, geest-lichaam, verleden-heden). De melancholie van ‘nostalghia’ is niet zomaar heimwee, maar een existentiële verscheurdheid.
     
  • Schildersplezier: 
    “Geest regeert, geneest wat ziek is,
    hoe groen klinkt de jonge bron,
    hoe zinvol en nieuw is alles geschikt,
    en in het hart schijnt vrolijk de zon.” [p. 62]
    — Zoals iemand ooit zei: Hesse is geen groot literair dichter, maar wel een een echte dichter in hart en ziel.
     
  • Bij de kapel: “O dierbare, intieme kapel hier op mijn weg! Je draagt de tekenen en inscripties van een God die niet de mijne is. Jouw gelovigen bidden gebeden waarvan ik de woorden niet ken. Toch kan ik hier bidden [… ] Elk gebed is toegestaan bij jullie, elk gebed is hier heilig.” [p. 75]
     
  • Bij het rode huis: “Maar zoals het nu is, heeft mijn leven geen middelpunt, maar beweegt het zich hortend tussen allerlei polen en tegenpolen. Terwijl ik ernaar verlang om hier thuis te zijn, verlang ik ernaar om ginds onderweg te zijn.” [p.107]

 

Nog even dit

Het boek is te koop bij barbóék, uiteraard, en bij de betere boekenwinkels.

Herman Hesse, Wandeling, (Vertaling: Mark Rummens), Borgerhoff-Lamberigts, 2025, 9789493409811