DIT IS EEN bijzondere foto van de Joods-Russisch-Amerikaanse fotograaf Roman Vishniac. Tussen 1935 en 1938 fotografeerde hij clandestien het Joodse dagelijkse leven in Polen, Roemenië, Tsjechoslowakije en Litouwen. Hij staat in de humanistische traditie van fotografen als Henri Cartier-Bresson, Gianni Berengo Gardin, Brassaï, Robert Frank en Dorothea Lange. Geen glamourfoto’s, maar rauwe realiteit, op straat.
Deze foto toont een grootvader en zijn kleindochter. Dat maakt dit beeld extra liefdevol en sterk. Volgens verschillende auteurs zijn ze in gesprek. Voor mij echter wekt de werking van het perspectief en de scherptediepte de subtiele indruk dat ze eigenlijk naast elkaar lopen. Ze blijven elk in hun eigen ruimte, hun eigen tijd.
- De oude man staat voor het verleden van het Joodse leven in de shtetl: vermoeid, gehavend, maar nog rechtop.
- De jonge vrouw vertegenwoordigt de toekomst, met ingetogen kracht, maar onzeker en met een zekere weemoed.
Een gelijkaardige spanning is voelbaar in de film A Serious Man van Joel en Ethan Coen. (zie fragmenten onderaan)
- De openingsscène toont een Jiddisch sprekend echtpaar in een negentiende-eeuws Oost-Europees dorp — een verwijzing naar de wereld van de oude man.
- In de eindscène staan leerlingen op de speelplaats van een school. Ze kijken naar een enorme tornado die nadert. De verantwoordelijke leerkracht krijgt de deur van de schuilkelder niet open: geen enkele sleutel blijkt nog te passen — de wereld van het meisje.
Grootvader en kleindochter lopen als het ware naast elkaar door de geschiedenis, elk met hun eigen oriëntatie — het verleden en de toekomst. Tegelijkertijd is deze foto ook een historisch document. Kort nadien immers worden beide werelden — het verleden én de toekomst — vernietigd door de Shoah. Zo wordt deze prachtige, documentaire foto, net als Vishniacs andere werk, een drager van liefde, herinnering, verlies en rouw.
Nog even dit
De toelichting bij mijn ‘fotoboek’ vind je in Kijken naar foto’s.
Roman Vishniac, A Vanished world, Farrar, Straus and Giroux, 1983. De foto staat op p. 65.
Visnhiac geeft er de volgende commentaar bij: “Wat vertelt de kleindochter tegen haar grootvader. Volgens de regels mag een Joods meisje geen regelmatige job krijgen. Ze dient zich aan te melden voor 8 uur ' ochtends en wachten. Zodra er een jobaanbod per telefoon komt, worden eerst niet-Joodse meisjes naar de job gestuurd. Als er na 14u een oproep komt en er is geen niet-Joods meisje beschikbaar, dan kan een Joods meisje eventueel de job krijgen. Vandaag was een ‘lege’ dag. Thuis zijn haar ouders in een slechte bui. Haar vader heeft last van een erge hernia vanwege de zware spullen die hij moet verslepen en haar moeder heeft een zwak hart.
De grootvader luistert, stil – wat kan hij zeggen? Na de oorlog kreeg ik van een overlevende nieuws van deze familie. De grootvader stierf toen de nazi's hem gevangen namen; de kleindochter werd versast naar een kamp waar ze eerst was verkracht en dan vergast. Een gewoon verhaal. Maar deze foto en haar verhaal zal er altijd zijn, zelfs wanneer ik er niet meer ben.”
Een goed overzicht van het werk van Vishniac vind je op ArtBlart.
