Het is vreemd maar ook vreemd mooi te bedenken
dat ooit niemand meer zal weten
dat we hebben geleefd.
Rutger Kopland in ‘Tijd’
Voor de tantes
HOE SNEL EN VLUCHTIG het leven voorbijgaat (zie 100 — Overpeinzing) is voor mij een aanleiding om een reis te doen. Stap in mijn teletijdsmachine en ervaar de snelvliedende en vervliegende tijd. Mijn lijfspreuk op deze reis is: “Achteruit is de weg.” Ik ga terug in de tijd met de snelheid van mijn grootmoeders leven. Superplezant en leerrijk.
Achteruit is de weg.
Je kan onderaan extra feiten toevoegen. Vermeld ook het jaartal: 1998, 1800, 1500, 1000, 500, 0, 3000 v.C., 8000 v.C., 17.000 v.C. en vroeger. Het teken ▶︎ verwijst naar een relevante of aanverwante webpagina. Ik probeer zoveel mogelijk naar pagina’s buiten Wikipedia te verwijzen. De wiki-pagina‘s vind je zelf wel. En ken je een betere verwijspagina? Vertel het me dan.
1898
1x het leven van mijn grootmoeder.
Onze reis begint een dikke honderd jaar voor het overlijden van mijn grootmoeder: in 1898. De belangrijkste gebeurtenis van dat jaar was - je kan het al raden- de geboorte van mijn grootmoeder.
• Leopold II is koning der Belgen. ▶︎
• De Belgische parlementsverkiezingen gebeurden voor de tweede maal via het algemeen meervoudig stemrecht. ▶︎
• Een Belgische expeditie onder leiding van Adrien de Gerlache de Gomery overwintert op Antarctica. ▶︎
• Cassatie verwerpt de aanvraag van Marie Poppelin, de eerste afgestudeerde vrouw in de rechten, om toegelaten te worden tot de balie. ▶︎
• Marie en Pierre Curie ontdekken plutonium en radium. ▶︎
• Tesla demonstreert ‘s werelds eerste draadloze op afstand bestuurbare boot. ▶︎
• Victor Horta bouwt zijn eigen woning (Hortahuis). ▶︎
• De eerste tentoonstelling van de Wiener Secession (Klimt, Wagner, Kurzweil,…) in het Secessionsgebouw te Wenen. ▶︎
• F. Holland Day fotografeert ‘The Seven Last Words of Christ’. ▶︎
• Cézanne is al enkele jaren de berg Sainte-Victoire aan het schilderen, en zal dat nog enkele jaren doen. ▶︎
• Volgens een betwijfelbaar verhaal rent Nietzsche in Turijn naar een paard dat wordt afgeranseld, slaat zijn armen om de nek van het paard om het te beschermen en zakt in elkaar. Hij sterft in 1899. ▶︎
Laat ons nog eens 100 jaar verder teruggaan. In de titels rond ik de jaartallen af op een honderdtal. Dat maakt het wat overzichtelijker.
1800
2x het leven van mijn grootmoeder.
1798. Dat is een goede 200 jaar geleden. Dat is eigenlijk niet zo lang geleden: slechts tweemaal het leven van mijn grootmoeder. Dat is dus zo voorbij.
• Belgie ligt onder Frans bewind. ▶︎
• Tijdens de expeditie van Napoleon, eerste consul van Frankrijk vanaf 1799, naar Egypte, wordt de Steen van Rosetta gevonden. ▶︎
• Uitbraak van de Boerenkrijg in Vlaanderen en Brabant. ▶︎
• Lieven Bauwens smokkelt uit Londen een versie van het revolutionaire spintoestel (de Mule Jenny). ▶︎
• Edward Jenner publiceert over het pokkenvaccin. ▶︎
• Malthus publiceert –anoniem– zijn invloedrijk essay An Essay on the Principle of Population (Een essay over het principe van de bevolkingsgroei). ▶︎
• Joseph Haydn componeert Die Schöpfung ▶︎, Beethoven de Sonate pathétique ▶︎ en Mozart was net overleden (1791). ▶︎
1500
5x het leven van mijn grootmoeder
Een beetje versnellen: 1498, dat lijkt ver, maar eigenlijk is dat maar vijf keer het leven van ons grootmoeder: slechts vijf flitsen van een vuursteen.
• Filips I van Castilië – Filips De Schone, zoon van Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië – heerst over de Habsburgse Nederlanden. ▶︎
• Zes jaar nadat Columbus Amerika had ontdekt (1492) opent Vasco da Gama handelsroutes met India en Zuidoost-Azië. ▶︎
• Hendrik VII is koning van Engeland. Hendrik VIII is al geboren. ▶︎
• Girolamo Savonarola sterft in Firenze op de brandstapel. ▶︎ De 29-jarige Machiavelli werd er vervolgens aangesteld in belangrijke politieke functies. ▶︎
• Leonardo Da Vinci beëindigt het Laatste Avondmaal te Milaan ▶︎ en Michelangelo start in Rome aan zijn Pièta. ▶︎
• De Azteken maken de tweekoppige slang, een schitterend sculptuur gesneden uit één stuk cederhout, versierd met turkoois, koraal en schelp. ▶︎
• Josquin des Prez componeert schitterende polyfone muziek aan het hof van de Sforza (Milaan) en daarna aan het hof van Lodewijk XII (Parijs). ▶︎
• Posthuum (1496) verschijnt hét manifest van de renaissance: De hominis dignitate van Pico della Mirandola. ▶︎
• Erasmus publiceert zijn eerst boek (1500): Adagia, een verzameling Griekse en Latijnse spreuken en korte betogen. ▶︎
1000
10x het leven van mijn grootmoeder
Ik maak grotere sprongen terug. Nog eens 500 jaar daarbij. 1000 jaren geleden. Ik ga niet zeggen binnen handbereik, maar toch. 10x het leven van mijn grootmoeder: echt lang geleden is dat nu ook weer niet.
• Boudewijn IV, bijgenaamd met de Baard, is graaf van Vlaanderen. ▶︎ Antwerpen behoort bij het Roomse Rijk met Otto II als keizer. ▶︎
• Bisschop van Loan schrijft in Carmen ad Rotbertum regem over de driestandenmaatschappij: de geestelijkheid als eerste stand (oratores; bidders), de adel en ridders als tweede stand (bellatores; de strijders) en de boeren (later ook de burgers) als derde stand (laboratores; de werkers). ▶︎
• Het bouwen van de mezquita in Córdoba is volop aan de gang. ▶︎
• De Romaanse kerken, met de rondbogen en het tongewelf, maken hun intrede in Europa (Spanje, Frankrijk,…). ▶︎
• Hoogtepunt klassiek Japan met de Heianperiode. ▶︎ Hofdame Sei Shōnagon verzamelt haar hofobservaties en -bedenkingen in haar schitterend Hoofdkussenboek (Makura no Sōshi). ▶︎
• In Kyoto start een magistraat de bouw van zijn buitenverblijf. Zijn zoon maakt er (rond 1050) een boeddhistisch tempel van: Byōdōin. ▶︎
• Hoogtepunt van de Arabisch-islamitische filosofie, met name Avicenna (Ibn Sina) (c. 980-1037 – Iran). ▶︎
500
15x het leven van mijn grootmoeder
OK. 498 is al wat verder in de tijd. Maar het is toch ook maar 15 maal het leven van mijn grootmoeder. Om te spreken over ‘echt ver’ hebben we wat meer nodig. Dat is voor straks.
• Clovis, de eerste koning der Franken, wordt gedoopt te Reims (496). ▶︎
• Theodorik de Grote, koning van de Ostrogoten, maakte Ravenna tot zijn hoofdstad (493) en begint er met de bouw van het baptisterium van de Arianen, de aartsbisschoppelijke kapel en de basiliek van Sant'Apollinare Nuovo. Prachtig, prachtig, prachtig. ▶︎
• De laatste keizer Romulus Augustulus werd in 475 afgezet: ”Rome begon en eindigde met een Romulus”. ▶︎
• In 500 overwint Koning Arthur de Saksen in Dorset (apocrief?). ▶︎
• Enkele jaren later (532-537) bouwt de Byzantijnse keizer Justinianus I de Hagia Sophia te Constantinopel. ▶︎
• Boeddhistische priesters houwen de mooiste van de 29 monolitische grotten in Ajanta (Indië) uit de rotsen. ▶︎
Er wordt ook begonnen aan de multi-religieuze monolitische Ellora-grotten. ▶︎
• De filosoof Boëthius (480-525) legt de brug tussen de antieke filosofie en de christelijke middeleeuwen. ▶︎
0
20x het leven van mijn grootmoeder.
20 keer het leven van mijn grootmoeder en we belanden bij Jezus. Ik vind dat straf. Slechts 20 maal.
• Gallia Belgica was een provincie van het Romeinse Rijk, met Augustus als keizer. ▶︎
• Jezus (° ±5 v. Chr, Nazareth (?)) kruipt en loopt rond in het timmermansatelier van zijn vader. ▶︎
• De heirbaan Bavay (Boulogne) – Keulen werd vanaf 10 v. Chr. door de Romeinen aangelegd (passeerde in Atuatuca Tungrorum – Tongeren). ▶︎
• Enkele jaren daarvoor (85 v.C.) werd in Petra de verborgen graftempel Al Khazneh gebouwd, in opdracht van koning Aretas III van de Nabateeërs. ▶︎
• Ovidius schrijft de Metamorfosen, de schepping en geschiedenis van de wereld verhaald volgens de Griekse en Romeinse mythologie. ▶︎
• In China heerste de Han-dynastie, met prachtige kunstobjecten. O ja, en de Chinese muur bestond al een paar honderd jaar. ▶︎
• Seneca, stoïsche filosoof, is enkele jaren geleden geboren (4 v.C). Wordt leervader van Keizer Nero. ▶︎
3000 v.C.
50x het leven van mijn grootmoeder.
Ook de jaren waarvan je zou denken dat ze heel ver achter ons liggen, zijn dichter dan we denken. 50 maal het leven van mijn grootmoeder terug en we zitten in de vroege bronstijd! 3000 jaar voor onze tijdsrekening. Allez, dat is toch ongelofelijk. Slechts 50 maal! Ik heb het gevoel dat ik dat nog kan overzien.
• Ötzi liep rond en stierf in de Alpen. Hij zal worden teruggevonden in 1991. ▶︎
• Start van het bouwen van Stonehenge. Eerst in hout. Pas van ±2600 tot ±2400 v.C. in steen. De megalieten van Carnac staan er al. ▶︎
• Menes is de eerste farao van Egypte (1e dynastie). ▶︎ Het hiërogliefenschrift en papyrus bestonden al een paar 100 jaar. ▶︎
• In het zuiden van Mesopotamië (Irak) komt het spijkerschrift tot volle ontwikkeling. ▶︎
• Uruk (Irak) was al een groot, stedelijk centrum. ▶︎ Gilgamesj werd er koning (±2600 v.C.). ▶︎
• Op de Cycladen worden kleine menselijke figuren in wit marmer (idolen) geproduceerd. ▶︎
• Hoogtij van de Indusbeschaving (o.a. Harappa) met strak geplande steden en het harappaschrift (India, Pakistan, Oman, Afghanistan). ▶︎
• Methusalem, de oudste nog levende boom – een Pinus longaeva – begon rond deze periode te kiemen in de White Mountains, California. ▶︎
8000 v.C.
100x het leven van mijn grootmoeder
100 keer? Dat kan al tellen. Nu beginnen de jaren door te wegen, maar het blijft overzichtelijk.
• In het Midden-Oosten neemt de neolitische revolutie een aanvang. In de Levant worden tarwe, gerst en peulvruchten verbouwd. ▶︎
We stappen (langzaam) over van jager-verzamelaar naar landbouw. Het zal nog een paar duizend jaar duren alvorens de landbouw Europa bereikt. ▶︎
• Het heiligdom Göbekli Tepe (Turkije) werd gebouwd tussen 9000 en 8000 v.C. ▶︎ Dat is uit dezelfde periode als de Urfa-man, het oudst bekende standbeeld van een mens. ▶︎
17.000 v.C. en vroeger.
170x het leven van mijn grootmoeder voorbij
En nu, beste lezer, maken we –ervaren tijdsreizigers die we zijn geworden– een grote sprong achteruit in de tijd. We gaan naar de tekeningen in de grotten van Altamira, Chauvet en het iets jongere Lascaux. Hier kom je terecht in een verstreken tijd waarvan je zonder blikken of blozen kan zeggen: dat is nu eens lang geleden.
• Lascaux: met hun 17.000 jarige ouderdom zijn ze de jongste van de drie (dat is 170 keer het leven van mijn grootmoeder). ▶︎
• Venus van Willendorf wordt ±25.000 geleden ‘achtergelaten’ in de grond (250 keer). ▶︎
• Chauvet: de prachtige grotschilderingen zijn bijna allemaal tussen 33.000 en 30.000 jaar oud (300 keer). ▶︎
• Altamira: de vroegste schilderingen werden zo'n 36.000 jaar geleden (360 keer) in de grot aangebracht. In verschillende fasen werden nieuwe tekeningen toegevoegd. ▶︎
Ik geef nog eens goed antigas.
240.000 jaar terug in de tijd.
2400 keer het leven van mijn grootmoeder
Ik geef nog eens goed antigas en we komen terecht in de nevelen van de tijd.
• Een kleine terzijde: volgens Greenpeace en de Bond Beter Leefmilieu is 240.000 jaar de tijd die de cyclus van de halveringstijd van het huidige radioactieve afval (de ‘ergste’ soort) ▶︎ nodig heeft opdat het afval niet meer schadelijk is. ▶︎
• De moderne mens ‘ontstond’ ongeveer 300.000 jaar geleden in Afrika (3000 keer). ▶︎
Jaren geleden (zeer recent dus) ben ik met de kinderen naar het British Museum gegaan in Londen. De aanleiding was een BBC-radioprogramma ‘De geschiedenis van de wereld in 100 objecten.’ (2010). ▶︎ In de kamer van de voorhistorische objecten zat een vriendelijke dame aan een tafeltje. Ik begon met haar te spreken over ‘de goede oude prehistorische tijd’. Ze deed haar schuifje open en toonde drie stenen. “Neem maar eens vast”, zei ze. “Deze stenen zijn miljoenen jaren geleden geslagen en geslepen door onze voorouders.” Ik heb stenen werktuigen vastgehouden van 500.000 jaar oud tot 2.000.000 oud. ▶ Het was een een verbluffende ervaring. Het lijken op het eerst zicht gewone stenen, zeker de chopper, maar zoals Kusuma Barnett, Head of Volunteers, British Museum, terecht zei in het BBC-programma: “Als je het als ik in je hand zou kunnen houden, dan zou je merken hoe comfortabel het in je handpalm past (net als een computermuis!). Je weet meteen dat dit gemaakt is om door een mens te worden vastgehouden.” Dergelijke objecten brengen de mens van heel lang geleden ineens dichtbij.
