Voor Daniel Brandt

Geachte mevrouw Khan,
Beste Mariam,

MET DEZE BRIEF wil ik je bedanken voor het boek It’s Not About the Burqa: Muslim Women on Faith, Feminism, Sexuality and Race. Reeds enige tijd verdiep ik mij in wat Monica Elthaway noemt: “de trifecta van onderdrukking: misogynie (gericht tegen alle vrouwen), racisme (gericht tegen niet-blanke mensen) en islamofobie (gericht tegen moslims)”. Jouw boek (nvpv. de inhoudstafel vind je op het einde van dit bericht) is een vruchtbaar pad geworden op mijn voortdurende ontdekkingstocht. Laat me vertellen waarom.

Waarom haten ze ons eigenlijk?

NAAR AANLEIDING van de islamitische terreuraanslagen in de Brusselse luchthaven en metro (22 maart 2016), stelde Jeroen Pauw, een populaire Nederlandse tv-presentator, aan zijn panelleden de eenvoudige vraag: ‘waarom haten ze ons?’ Een antwoord kwam er niet.
Een van de panelleden vroeg later aan gevarieerde groep van publicisten,… een antwoord op deze vraag. Het boek ‘Waarom haten ze ons eigenlijk’ is hiervan de neerslag: 17 auteurs gaan vanuit hun expertise in op aspecten van het hedendaagse ‘islam-terrorisme’ en de reactie daarop vanuit de westerse samenlevingen. (De inhoudstafel vind je achteraan.)
Het werd een donker boek. Ik werd er niet vrolijk van.

Het is een donker boek. Ik werd er niet vrolijk van.

Pure zelfhaat

TEN EERSTE straalt het boek weinig of geen vertrouwen uit dat het ooit goed komt tussen de verlichting en de islam, tussen het westen en het oosten, …

Er staan hoopgevende stukken in maar ze zijn op één hand te tellen. Islam, Rede en Democratie van Halim El Madkouri bijvoorbeeld bracht enig soelaas. De rest was vooral kommer en kwel. Maar ongemeen boeiend. Een must-read voor iedereen die begaan is met de relatie Islam-Verlichting.

Uiteraard krijgen we geen eenduidig antwoord op de haatvraag. Waarom? Dan is het de religie (theoterroristen), dan de islam (suprematistisch politieke autoriteit met legislatieve functies), dan de cultuurverschillen (verlichting vs familie, eer en gehoorzaamheid; vloeibaar vs strakke hiërarchie, ongenuanceerd denken, …)

Over één zaak zijn omzeggens alle schrijvers het eens: er heerst bij ons, in het westen, een soort van zelfhaat, vooral bij de Europese intellectuelen.

• ‘Kennelijk achten we onze waarden niet het verdedigen waard.’
  
• Het ontbreekt ons ‘aan de ambitie een cultuur van vrijheid en mensenrechten effectief te verdedigen.’
  
• ‘Ze capituleren collectief voor ‘grievance fundamentalism’: een strategisch beroep op gekwetste religieuze gevoelens op basis waarvan allerlei onaanvaardbare concessies in de seculiere rechtstaten worden afgewongen.’

Kortom, ‘we creëren zelf een klimaat waarin de slang in alle rust kan broeden op zijn eieren’. Plezant is anders.

Pure onmacht

TEN TWEEDE EN VOORAL: de donkerte van het boek komt uit het besef dat weerwerk bieden voor mij niet zo evident bleek. Het afwijzen zelf van wat ik las gaat makkelijk. Ik ken mijn fundamentele uitgangspunten: homo homini res sacra (Seneca) – De mens is een heilig wezen voor de mens (nvpv: zie mijn bijdrage over mensenrechten).
Toch voelde ik mij op een of andere manier onmachtig. Hoe kan ik nuances aanbrengen in wat ik lees? Wat weet ik eigenlijk echt over dit thema? Als ik morgen een van de auteurs kon spreken, wat zeg of vraag ik hem? Hoe weerleg ik wat hij zegt? 'Hij' inderdaad, want het waren allemaal mannen (op één vrouw na in het voorwoord.)

Je moet anti-islamofobie ook zien als een gevecht tegen jezelf.

Om Sartre te parafraseren over wat hij over het racisme zei: “Wanneer je naar islamofobie kijkt, moet je anti-islamofobie niet zien als een strijd met de buitenwereld; je moet anti-islamofobie ook zien als een gevecht tegen jezelf.”

Het boek dus als uitdaging, als uitnodiging, als spiegel,… Hoogtijd voor verlichting.

It’s Not About the Burqa

BESTE MARIAM, ‘jouw’ boek kwam daarna als een verademing. Ik kocht het in juni 2019 bij Blackwell's Bookshop, in Oxford. Ik geef toe: na enige aarzeling. Ik heb het verschillende malen vastgenomen. Eerst vooraan in de shop; dan dieper in de winkel. Om een of andere reden zag ik op tegen het lezen van het boek. De Sartre in mij won het pleit, denk ik.

Jouw boek begint met een citaat van toenmalig prime minister David Cameron over “de traditionele onderdanigheid van moslimvrouwen” (“the traditional submissiveness of Muslim women”) uit de Daily Telegraph van 17 Jan 2016. Je nam dit als uitgangspunt om mij te vragen: “Wanneer heb je voor het laatst een moslimvrouw voor zichzelf horen spreken, zonder filter? Of zonder een witte blik? Op haar eigen voorwaarden? Of buiten het verhaal dat media en overheid rond ons creëren.”
Ik voelde mij aangesproken. Ik beken: ik trek in het debat al te gauw conclusies. In feite heb ik amper een gesprek hierover (over wat eigenlijk? En met wie?). Het gesprek is nochtans de basis van elk samenleven.

En je gaat verder op dit elan: “Als moslimvrouwen vooruitgang willen boeken in de samenleving, als moslimvrouwen met respect moeten worden behandeld, dan is het zo belangrijk dat we het verhaal uitdagen dat over ons wordt verteld. Dat is overduidelijk, niet? We moeten de auteurs zijn van ons eigen verhaal en onze eigen identiteit; wij zouden degenen moeten zijn die ‘over’ ons spreken.”
En dat heb je op een schitterende manier gedaan. De zeventien –voornamelijk Britse – moslimvrouwen dienen David Cameron van antwoord, elk op hun manier. Ze spreken over immigratie, geestelijke gezondheid, mannen, seks, terrorisme, echtscheiding, ouders, de sluier, rechtspraak, …

Jouw boek brengt voor mij complexiteit in plaats van reductie; diepgang in plaats van oppervlakkigheid; nuance in plaats van zwart-wit-denken; verscheidenheid in plaats van uniformiteit. Of het nu gaat over immigratie, geestelijke gezondheid, terrorisme, echtscheiding , seks, feminisme of sluiers, Ik heb genoten van elk bijdrage. Je zou mijn exemplaar moeten zien: op elke bladzijde zijn er meerdere woorden, zinnen of alinea’s onderlijnd. Ik schreef commentaren en vragen boven, links en onderaan vele pagina’s. Uitroeptekens zijn als stoplichten verspreid over ‘mijn’ exemplaar van ‘jouw’ boek;

Wat is de prijs die de samenleving betaalt door de boerka te verbieden?

En de boerka? Voor sommigen is het dragen van een boerka, en bij uitbreiding een khimar, een niqaab, een hijaab, een chador,… een regelrechte onderdrukking. Voor anderen is het al of niet dragen van een boerka een vrije keuze. Voor mij is het zeker dat het verbieden van het dragen ervan onderdrukking is. In naam van wat? Is het dat waard? Wat is de prijs die de samenleving betaalt door de boerka te verbieden? Daarover wordt bij ons niet of amper gesproken.

Maar het gaat niet over de boerka. Elk essay in het boek is een gevecht voor de individuele persoon, elk met haar eigen identititeit. Om Raifa Rafiq aan te halen: “Mijn identiteit stroomt over en kan niet worden samengedrukt in de drie woorden die anderen al te onzorgvuldig gebruiken: Zwart. Moslim. Vrouw. Dat is alles wat ik voor jou ben.”

De verzuchting van Afia Ahmed over ergens thuishoren, was typerend: “We zijn nooit genoeg: nooit goed genoeg voor hier; nooit goed genoeg voor daar.”

Na het voorlaatste, boeiende en harde essay van Malia Bouattia, ‘Between Submission and Treat’, land je op het onverwachte essay ‘Daughter of stories’ van Nadine Aisha Jassat. Dat je jouw boek eindigt bij verhalen vertellen, ‘storytelling’, vind ik van een uitzonderlijke schoonheid. Ik kan alleen maar bevestigen: “We hebben net zoveel verhalen nodig als er mensen zijn; een grotere kakofonie van verschillende stemmen en meningen, en luisteraars die hen verwelkomen. [...] Dit doen, verhalen omarmen, zorgt niet alleen dat ik mijn eigen identiteit omarm, maar ook dat ik verbonden blijf met die van [de anderen].”

Verhalen omarmen zorgt niet alleen dat ik mijn eigen identiteit omarm, maar ook dat ik verbonden blijf met die van de anderen.

Om te eindigen: ik weet niet of dit ‘courageous essays’ zijn, zoals Burhan Wazir in The Guardian poneerde. Daarvoor heb ik nog te weinig context. Wat ik wel weet is dat jouw boek een perfecte uitnodiging is, het opent [of zet voort] op een intelligente manier het gesprek, voor moslims en niet-moslims zoals ikzelf. Jouw boek bracht alles wat je hebt beloofd in jouw introductie: "Elk essay in dit boek is onvoltooid, omdat elk essay het begin betekent van een onontbeerlijk gesprek."

Beste Marian, ik heb echt het gevoel dat ik vooruit kom met jouw boek. In tegenstelling tot de donkere boodschap van ‘Waarom haten ze ons, eigenlijk?’ Dank je wel dat je mij hebt uitgenodigd voor de wals. Ik doe met plezier mee.

Pieter

PS. Ik ben een typische ‘standaardman’: blank, middenklasse, heteroseksueel en van middelbare leeftijd . Daarbovenop: ik woon in het Vlaamse gedeelte van België. Ik heb dus blijkbaar alles tegen. :-)

Nog even dit

1. Unia fait la farce

In 2017 bracht de Vlaamse auteur Rachida Lamrabet (1970) en gewezen juriste bij Unia de kortfilm Deburkanisation uit waarin ze het boerkaverbod in vraag stelt. Ondermeer deze film was voor Unia (Voor gelijke kansen, tegen discriminatie) aanleiding om de samenwerking met Rachida Lambaret stop te zetten.

Deze film werd gerealiseerd in het kader van het trans-Atlantisch theaterproject Plurality of Privacy Project in Five-Minute Plays (P3M5) en in een samenwerking van de KVS met het Goethe-Institut te Washington.
Rachida Lamrabet is ook de auteur van een interessant boekje: Zwijg, allochtoon! over identiteit, privacy en racisme. Boeiend vond ik de manier waarop ze dit hele 'boerka-debat' koppelt aan het 'vrouwenlichaam', of beter: "de obsessie voor het lichaam van de vreemde vrouw".

Te verkrijgen bij Barbóék en de betere boekhandels.

Rachida Lamrabet, Zwijg, allochtoon!, ISDN 9789462671140

2. Een bericht uit de historie

Het lied 'Ban de boerka' uit 2004, door Paul Poelmans, Patrick Riguelle en Karel Vereertbrugghen ofte Het Nieuwe Wereldorkest.
Aanleiding was het modelverbod voor de boerka dat was uitgevaardigd door minister Marino Keulen, toenmalig minister van Binnenlandse Zaken, Wonen en Inburgering.

Heel het land staat in rep en roer
De spanning stijgt ten top
Door 116 vrouwen
met een zak over hun kop

Ik voel me zo onveilig
naast zo'n wandelende tent
Ik voel ze naar me loeren
misschien is zij wel een vent

(refr.)
Marino is gebeten
Ban de boerka
Ban de boerka
Hij wil er niet van weten
Ban de boerka
Ban de boerka

Niets tegen hun religie
maar voor meer openheid
Niets tegen hun traditie
’t is voor de veiligheid
Want zo een boerkadrager
heeft iets van een praline
ook daarvan wilt ge weten
wat zit er binnenin
Marino is kordaat
Meer blauw op straat
tegen het boerkakwaad
(refr)

Het boerka-interventieteam
Is op zoek naar oogcontact
Al wie iets te verbergen heeft
Wordt genadeloos opgepakt
Een lasser met een lassersbril
Een vroom geklede non
En een verlopen homo
In een Van Beirendonckjapon
(refr)

Het land staat in rep en roer
De spanning stijgt ten top
Door 116 vrouwen
met een zak over hun kop
Wie weet wat zit er onder
Een kwaaie islamkop
een zelfmoordterroriste
of een echte opblaaspop
Marino treedt in actie
Marino is geschokt
Hij wil ze kortgerokt.
(refr.)

3. De inhoudstafels

Beide besproken boeken zijn te verkrijgen via Barbóék en de betere boekhandels.

Frits Bosh, et. al. Waarom haten ze ons eigenlijk?, De Blauwe Tijger, 420 pp. 2016 - ISBN 9789492161260

• Voorwoord
• Waarom haten ze ons eigenlijk — Paul Cliteur en Machteld Zee
• Ze haten ons niet: integendeel — Jan Jaap de Ruiter
• Moslims in het Westen liggen onder vuur van onwetende haatpredikers van zowel westerse als islamitische snit — Youssef Azghari en Manfred Wolf
• Discussie over islam is schimmig, zinloos en leidt af. De culturele benadering biedt perspectief - David Pinto
• Islam, Rede en Democratie — Halim El Madkouri
• Waar blijft The Sceptic’s Annotated Koran? — Sebastien Valkenberg
• Over de islamitische ideologie van de haat, weerbare vrijheid & humanistische zending — Floris van den Berg
• Culturele en religieuze botsingen — Frits Bosch
• Westerse zelfhaat + geïmporteerde islamhaat=islamisering — Sam van Rooy
• We moeten er voor waken dat de clash of civilisations geen self fulfilling prophecy wordt — Gert Jan Geling
• Elf gedachten over islamitisch terrorisme, islam en islamisme — Simon Admiraal
• Wat zou Jezus doen — Frits Bosch
• Malika Sorel: Cassandra heeft gelijk — Kleis Jager
• Chickens coming home to toost: Nederland en haar etnische crisis — Izz ad-Din Ruhulessin
• De modulaire mens versus de premoderne cultuur — Geerten Waling
• Hoe intercultureel œcumenisme met de islam altijd in haat uitmondt — Wim van Rooy
• Kernwaarden verhelderen, uitdragen en handhaven — Frits Bosch
• Naschrift — Paul Cliteur
  
  

Mariam Khan, et.al., It's Not About the Burqa – Muslim Women on Faith, Feminism, Sexuality and Race, Pan Macmillan, 272 pp., 2019 - ISBN 9781509886401

• Introduction by Mariam Khan
• ‘Too Loud, Swears Too Much and Goes Too Far’ by Mona Eltahawy
• ‘Immodesty is the Best Policy‘by Coco Khan
• ‘The First Feminist’ by Sufiya Ahmed
• ‘Tearing Off the Label’ by Amena Khan
• ‘On the Representation of Muslims: Terms and Conditions Apply’ by Nafisa Bakkar
• ‘The Clothes of My Faith’ by Afia Ahmed
  
• ‘Life was Easier Before I was Woke’ by Yassmin Midhat Abdel-Magied
  
• ‘There’s No Such Thing as a Depressed Muslim by Jamilla Hekmoun
• ‘Feminism Needs to Die’ by Mariam Khan
  
• ‘Hijabi (R)evolution’ by Afshan D’souza-Lodhi
  
• ‘Eight Notifications’ by Salma Haidrani
• ‘Shame, Shame, It Knows Your Name’ by Amna Saleem
  
• ‘A Woman of Substance’ by Saima Mir
  
• ‘A Gender Denied: Islam, Sex and the Struggle to Get Some’ by Salma El-Wardany
  
• ‘How Not to Get Married (or why an unregistered nikah is no protection for a woman)’ by Aina Khan OBE
  
• ‘Not Just a Black Muslim Woman’ by Raifa Rafi
• ‘Between Submission and Threat – the British State’s Contradictory Relationship with Muslim Women’ by Malia Bouattia
• ‘Daughter of Stories’ by Nadine Aisha Jassat