EIND AUGUSTUS berichtte ik in Het Verzet over het merkwaardige baldakijn van Bernini in de Sint-Pietersbasiliek, met name over de barensweeën en geboorte die staan afgebeeld op de sokkels van het baldakijn. Over het waarom van dit bevallingsverhaal doen er heel wat verhalen de ronde. Van een wraakactie van Bernini tot dankbaarheid omwille van het slagen van een moeilijke bevalling bij een nicht van de paus. Ik eindigde mijn bijdrage met te stellen dat ik niks geloof van de wereldse verklaringen voor de aanwezigheid van deze ‘kraamkliniek’ boven het graf van Petrus. Er moest een andere verklaring zijn.
Jos Verhulst, wetenschapper, maatschappelijk publicist en een van mijn inspiraties, reageerde enkele dagen na het verschijnen van mijn bijdrage met een uitgebreide Engelstalige analyse van dit kunstwerk. (nvpv: de paper kan hier rechtstreeks worden gedownload.). Verhulst schreef (nvpv: alle vertalingen zijn van mijn hand): “Ik kende dit baldakijn (gebouwd in 1623-1634), maar ik wist niets over het opmerkelijke kunstwerk op de sokkels die de vier spiraalvormige pilaren ondersteunen. Ik werd meteen getroffen door de steganografische aard van deze serie van acht afbeeldingen op de buitenzijden van deze sokkels.” Steganografie betekent dat informatie is verborgen in bijvoorbeeld een object waardoor het niet onmiddellijk kan worden gedetecteerd. In 13 pagina’s gaat Verhulst dieper in op het steganografische, esoterische aspect van dit baldakijnkunstwerk.
Petrus en Jezus
Wat de paper van Verhulst zo boeiend maakt is de rol die hij toedient aan Petrus en diens relatie met Christus. En dat is logisch. Het baladakijn staat immers op het graf van Petrus. “De opstanding van Jezus Christus is een ‘geboorte’ van een bijzondere soort. Het heeft de aard van een ‘aankomst en vestiging op aarde van een buitenaards geestelijk Wezen’, wat betekent dat deze goddelijke entiteit 'zijn tent opzet' (Jh.1:14) binnen de menselijke geschiedenis. Deze aankomst heeft niet het karakter van een imperialistische invasie (vgl. Jh.10: 1-10, 16). Het heeft veeleer de geestelijke kwaliteit van een goddelijke kandidaat-bruidegom die de mogelijke bruid, de mens, voorzichtig solliciteert. Deze laatste is vrij om te aanvaarden of af te wijzen. (nvpv: dit doet me denken aan de humanist Pico della Mirandola en zijn Rede over de Waardigheid van de Mens uit 1487. Zie Recht op onvoltooidheid). Christus‘ lijdensweg in Getsemane ging niet over zijn komend lichamelijke lijden, maar over de mogelijkheid dat zijn aanzoek geweigerd zou kunnen worden door de mens die hij zo liefhad en van wie hij zoveel houdt. Een mogelijke weigering door de mens zou betekenen dat Christus eenvoudigweg uit de menselijke geschiedenis zou verdwijnen en dat zijn aanwezigheid, hoewel nog steeds aanwezig, onopgemerkt en totaal ineffectief zou zijn gebleven.”
In een toespraak tot zijn discipelen (waaronder Petrus) vergeleek Christus zijn komende lijdensweg met de pijn van een vrouw die moet bevallen. “Jullie zullen verdriet hebben, maar jullie verdriet zal veranderen in vreugde. Een vrouw heeft pijn als ze aan het baren is, omdat haar uur gekomen is; maar als ze het kind gebaard heeft, herinnert ze zich die pijn niet meer, vanwege de vreugde dat er een mens in de wereld geboren is. (Jh.16: 20)”
Dit aanbod van Christus moest nog actief worden geaccepteerd door de feilbare mens. En het was Petrus die Christus’ aanbod accepteerde. Dit was niet zo vanzelfsprekend. “Petrus verraadde Christus drie keer; daarna kraaide de haan (Jh.18:27). Deze drievoudige daad van verraad weerspiegelend, ondervraagt Christus Petrus drie keer (Jh.21:15-17). Opnieuw toont het drievoudige antwoord van Petrus een gebrek aan begrip en is verre van perfect. Onmiddellijk daarna voorspelt Jezus dat Petrus zal sterven door kruisiging (Jh.21:18-19). Het feit dat Petrus Christus tot het einde zou volgen, zoals Christus hem had gevraagd, was allerminst een gegeven. Door de vervolging onder ogen te zien en zijn dood door kruisiging te accepteren, compenseerde Petrus zijn drievoudige verraad van Christus.” Petrus volgde Christus, werd de eerste apostel en diegene waarop de kerk werd gebouwd.
Uiteindelijk, zegt Verhulst, is het de aanvaarding van het aanbod van Christus die de basis vormt voor de acht zijden van het baldakijn: “De uiteindelijke aanvaarding door Petrus van het aanbod van Christus wordt uitgedrukt in de acht afbeeldingen op het baldakijn. (Dat aanbod is niet alleen een gesproken voorstel. Christus’ aanbod aan de mensheid nam de vorm aan van een complexe bevrijdingsdaad, uitgevoerd tijdens de Goede Week en culminerend in de Verrijzenis.”
Een ontdekkingstocht
Ontdek zelf hoe Verhulst in zijn boeiende Engelstalige paper beschrijft hoe deze rol van Petrus tot uiting komt op dit baldakijn. Het voerde mij langs onbekende wegen en bracht me nieuwe inzichten. Het is voor mijn hedendaagse, postverlichtingsgeest tegelijkertijd een ver-van-mijn-bedshow, maar Verhulst slaagt erin om mij een gevoel, een glimp te geven van hoe renaissancemensen met heel hun wezen ingebed waren in een religieuze traditie. Dergelijke religiositeit is voor de meesten onder ons verloren gegaan. Er bestaat haast geen venndiagram meer tussen de toenmalige wereld en mijn wereld. Het gevolg is dat we maar al te gauw en gaarne terugvallen op triviale verhaaltjes bijvoorbeeld om de acht afbeeldingen te verklaren en begrijpen. Ten onrechte, zo blijkt.
Nog even dit
Jos Verhulst, Note on the artwork on the plinths of Bernini's baldachin in St. Peter's (Rome), september 2024, academia.edu
De Nederlandstalige vertalingen hierboven zijn mijn verantwoordelijkheid.
