IN 1967 LIEP DE toen 22-jarige kunststudent Richard Long (1945) op een grasveld bij Wiltshire net zo lang heen en weer tot er een kaarsrecht paadje van platgetreden gras was ontstaan. Hij maakte er wat foto’s van, nam de eerstvolgende trein naar London, en liet het rolletje bij een lokale drogist ontwikkelen en afdrukken. Het resultaat, A Line Made by Walking, betekende de start van zijn internationale carrière.
Eigenlijk zien we geen foto, maar een wandeling of eerder het restant van een wandeling, of — dan toch maar — een foto van het restant. De kern van het werk van Richard Long bestaat immers uit een eindeloze reeks wandelingen over heel de wereld. Op deze wandelingen brengt hij kleine, vergankelijke ingrepen aan in het landschap, zoals dit olifantenpaadje. Dikwijls brengt hij organisch materiaal, zoals gras, takjes, stenen of water, samen tot een geometrische figuur. Zo werd hij een van de eerste —zoniet de eerste— westerse kunstenaar die het wandelen tot kunstwerk verhief. Dat de kunstwereld hem plaatst onder land art (waartoe onder meer de kunstenaar Robert Smithson behoort) wijst Richard Long resoluut af. Hij ziet zichzelf als behoeder van de natuur, niet als een gebruiker.
Naar aanleiding van een overzichtstentoonstelling in Tate Modern (2009) schreef Nicholas Serota, de toenmalige directeur van de Tate: “In A Line Made by Walking […] veranderde Long ons begrip van beeldhouwkunst en gaf hij een nieuwe betekenis aan een activiteit die zo oud is als de mens zelf. Niets in de kunstgeschiedenis bereidde ons voor op de originaliteit van zijn actie”. [1]
De wandelingen zelf zijn uiteraard afwezig in zijn tentoonstellingen. We zien tekstwerken, sculpturen, tekeningen, modderwerken en foto’s – zoals deze – die de ingrepen documenteren. Long spreekt daarom over ‘tweedehandswerken‘.
In zijn boeiend essay over wandelen wijst Frederic Gros [2], hoogleraar filosofie aan de Universiteit van Parijs, zijn lezers op de rol en het genot van wandelen. Voor wandelen is geen scholing, techniek, materiaal of geld nodig. Alleen een lichaam, ruimte en tijd. Wandelen zorgt dat je open staat voor andere indrukken. Met lezen kun je soms te diep reiken, maar al wandelend komen je gedachten los.
Gros bespreekt in zijn boek wandelaars zoals Nietzsche, Kant, Rimbaud, Gandhi,… maar geen beeldende kunstenaars. En dat is spijtig. Zo mist Gros een belangrijk aspect van wandelen.
Richard Long onderzoekt de relatie tussen tijd, afstand, geografie en dimensies. Hij toont ons de ongrijpbaarheid van de wereld om ons heen en staat stil bij vergankelijkheid, beweging en relativiteit. Veel van het werk van Richard Long kan je zien als een metafoor voor het menselijke bestaan, individueel en als soort. Hij zegt zelf over het wandelen: “Bij het maken van een wandeling volg je de hele geschiedenis van de mensheid, beginnend bij de vroege migraties te voet uit Afrika die mensen over de hele wereld brachten.”
Long geeft een antwoord op ons al te materialistische wereldbeeld. Je kan dan wel proberen de aarde, de wereld te vatten in kaarten, simulaties, data, satellietbeelden, formules, … “de verbeelding van de mens die erin loopt, wandelt en denkt blijft het enige waar we ons echt iets bij kunnen voorstellen.”[3]
Zijn grote wandeling Megalitic to subatomic staat op mijn (overigens onbestaande) bucketlist: een 800 km lange wandeling die twee plekken verbindt die ik enorm liefheb : het ‘neolithische’ Carnac (Frankrijk) en het ‘subatomische’ CERN (Zwitserland). In de herfst van 2008 deed Richard Long er 19 dagen over.
<< Elliott Erwitt, Invisible paintings << | >> Gianni Berengo Guardin, Venezia in vaporetto
Nog even dit
De toelichting bij mijn ‘fotoboek’ vind je in Kijken naar foto’s.
[1] Clarrie Wallis, Heaven and Earth, 2009, Tate Publishing, 9781854378415
[2] Frederic Gros, Wandelen, een filosofische gids, 2013, De Bezige Bij, 9789023477341
[3] Joke de Wolf, Wandelen als kunst, in: Trouw, 28 juli 2009
www.richardlong.org
Een uitstekende monografie is Richard Long & Denise Hooker, Richard Long: Walking the Line, 2005, Thames & Hudson, 978-0500284094
Online is er heel veel te vinden over Richard Long. Boeiend is het artikel Laurence Belingard, ‘Using the land without possessing it’.
Hou ergens een dagje vrij tussen 22 oktober 2021-20 maart 2022. Dan kan je gaan kijken naar een solotentoonstelling van Richard Long in Museum M te Leuven. Aanbevolen.
