BIJ DE GEBOORTE van een kind beginnen vele ouders fotootjes te nemen van hun kleinood ‘om de al te vluchtige momenten vast te leggen’. Dat deed ook Hendrik Kerstens (1954). Hij fotografeerde om de haverklap zijn dochtertje Paula (1987). Wat in het begin een ouderlijke hobby was, evolueerde doorheen de jaren naar een heel œuvre dat internationale erkenning kreeg.
Het project werd bekend als Paula pictures en bestaat nu uit bijna 80 portretten van Paula. In de portretten gebruiken Hendrik en Paula Kerstens hedendaagse voorwerpen zoals een plastic boodschappentas, papieren servetten, aluminiumfolie, stofzuigerslang …
Het hier afgebeelde portret ‘Bag’ is kenmerkend voor de hele reeks en een van de meest bekende. Het verwijst naar een klassiek Hollands portret van een boerin waarbij de kap vervangen werd door een dun plastic boodschappentasje dat je bij het shoppen krijgt en dat je overal ziet rondvliegen. Nog meer foto’s vind je hierna.
Het fascinerende aan deze poëtische reeks is zijn meerlagigheid. Het is meer dan een spel met oude portretschilders.
- Voor de Nederlander Hendrik Kerstens is fotografie met haar technische mogelijkheden een middel om de ‘beschrijvende’ kunsten, het spel van de oude meesters uit Vlaanderen en Nederland voor te zetten. Kerstens: “In tegenstelling tot de schilderijen van de Italiaanse renaissance, die meestal een verhaal vertellen, vertrouwen de Noord-Europese schilderkunst veel meer op vakmanschap en de perfecte weergave van het onderwerp. Het gebruik van licht speelt hierbij een belangrijke rol.” (nvpv: ook moderne fotografen zoals Rineke Dijkstra komen aan bod.)
- Kerstens wil zijn dochter Paula ‘vastleggen’ tijdens (over) de gang van haar leven. Hij probeert een glimp op te vangen van het geheime wezen van zijn dochter en probeert te begrijpen wat hij ziet. Paula in de eerste foto is uiteraard dezelfde Paula in de laatste foto’s. Ricœur zou spreken van idem. Maar is ze zich zelve gebleven/geworden? Ricoeur spreekt van ipse. Langzaamaan werd het object Paula (het onderwerp van papa’s werk) ook subject van de handeling (Paula). Uiteraard stelt Paula doorheen de jaren ook de vraag “Wie ben ik? Wat ben ik?”. Gaandeweg bepaalt Paula mee hoe ze wordt gefotografeerd. Ricœur zou spreken over ipseite. Ik vertaal het als zelfvertelling: “Hoe kun je verhalen over jezelf ontwikkelen en hoe kun je daaraan je identiteit ontlenen? Via het verhaal kun je afstand nemen van je leven en van je handelen. Door de ruimte van die afstand, kun je over je leven nadenken en er verantwoordelijkheid voor nemen.” Paula wordt dus kunstenaar, niet alleen van de reeks maar ook van het eigen leven.
- Het project behandelt ook de rol ouder-kind. In het begin is Paula duidelijk object van papa/fotograaf. Hij plaats haar, ensceneert haar, fotografeert haar…. Hij vereeuwigt haar keer op keer als zijn model, zelfs zijn muze. Kinderen worden groter, zelfbewuster. Kan een ouder zijn kind loslaten, de eigen weg laten gaan? “Dat is het gaandeweg wel geworden”, zegt Paula hierover. Ze neemt nu veel meer controle over haar zelfbeeld. De vader noemt het een ”duo-kunstenaarschap". De reeks verschuift dus van portretten van de dochter naar zelfportretten door de dochter.
Vier extra foto's ter illustratie:
<< Harry Gruyaert, Picnic, Extremadura, Spain. << | >> Michael Wolf, Tokyo Compression #5 >>
Nog even dit
Je vindt de volledige reeks op de digitale collectie van de Universiteit van Leiden.
Er is recent een prachtig overzichtsboek verschenen met alle foto’s en een boeiende inleiding door Maartje Van den Heuvel, conservator Fotografie bij de Universitaire Bibliotheken Leiden: Maartje van den Heuvel, Paula Kerstens, Hendrik & Paula Kerstens: Self-Reflective, W Books, 2023, 192 pp., 9789462585577
Paul Ricœur behandelt ipse, idem en ipseite in Zichzelf als een ander, Uitgeverij Kok, 1997, 9789021136522.
De boeken zijn uiteraard te verkrijgen via Barbóék en de betere boekhandels.
De toelichting bij mijn ‘fotoboek’ vind je in Kijken naar foto’s.
